سورو (؟) و تورک توپلومونون گئری قالما مسئله سی

بو درسده، سورونون اونملی یئرینه ایشارت ادیرم.

"سورو" و سورو "؟" ایشارتی نه دیر؟ 

ایجتیماعدا و آداملارئن حیاتئندا هانکئ الونه مه صاحیب دیر؟

سورو ایشارتی (؟) بیر اولوسلار آراسی قبول اولونموش علامه دیر کی اونو گورجک، تامام اینسانلار، بیر شئیدن، حالت دن، دورومدان، موضوعدان و ... بیر جاواب آختارئرلار. ذهین لرینده بیر اولوموسوزلوق، دوز و دوغرو اولماماق، یئرینده اولماماق، داها باشقا طورلو اولابیلر کیمی شئی لر دولاشئر، دورور. یانی، "؟" ایشارتی، بیر بین المیلل قبول اولونموش بیر دوروما، یازئلئ فورمادا بیر علامت دیر.

سورونون ائوزو نه دیر ایسه، بیر آدامئن یا بیر چوخلو اینسانلارئن یا توپلومون، بئینینده دولاشان-دوران بیر مشغولییت دیر. بیر ناگیرانلئق، بیر پریشانلیق، بیر پوزقونلوق، بیر جاوابئن آختارئشئ دیر. او دوروم، موضوع، ناگیرانلئق، پوزقونلوق و ... او فرده یا توپلوما تانئنمامئش دیر یادا راضی سالان، قارانلئقدا یادا بلیرسیز بیر دورمودا دئر یادا داها ایی سین آختارئلار.

سورو، بیر فردین و توپلومون موتورو و حرکتینه اولان سبب و دلیل دیر. سوروسوز بیر فرد و توپلوم، نه حرکت ادر و نه ده اینکیشاف ادر. ایللا کی دالئ گئدر و محو اولار. هم فیکیر و دوشونجه ساحه سینده، همده تمددون و مدنیت ساحه سینده اولومه محکوم اولور.

تورکجه دیل، کولتور، تمدن، فیکیر و دوشونجه ساحه سینده سورو سورماق کولتورو وارمی دئر؟

بو سورو، بیزی ایکی ایرئمجالئقا گتیریر، چئخارئر: تورک و گونئی آزربایجان بو ایکی دورومون شاهیدی و ایضاحئ دئر.

بیلیریک کی اینسانئن وارلئقئ دوشونجه و فیکیردن عیبارت دیر و بو ایکی ائوزللیک، اینسانئ حئیواندان آیئرت ادر. آمما داها اونملیسی بو دور؛ فیکیر و دوشونجه نین ووجودو و وارلئغئ، "سوزه" و "کلمه یه" و سونوندا ایسه جومله قورماغ مهارتینه باغلئ دئر. یعنی، اینسان ائولادی، سوز و دیلدن چئخان عیبارتلردن شکیلله نیر.

بونون اوچون، سوزجوکلرده و دیلده، سورو "؟" ایشارتی می وار؟

سورو "؟" ایشارتی هئش بیر دیلده یوخ دور آمما سوزجوکلر وار کی بیر جومله قورولوشون، سورغویا چکسین؟ یادا، جومله نین ایچینده، سس اوزانتئ سی ایله، سورو آنلامئ ایفاده اولار.

تورک دیلیده بویله دیر. بیر چوخ سوزجوکلر، جومله قورولوشون سوقولار. نیه؟ نه منه؟ نه جور؟ نئجه؟ نه زامان؟ هاردا؟ هانکئ مکان و یئرده؟ کیم؟ و ...

آمما بو جور سوغولایان سوزلر هر دیلده وار. تورکجه میزده داها بیر ایکی حرفلی سوزجوک وار کی جوملهدن داها آرتئق، شئی لری سوقولار. اودا "می" دیر. بو "می" سورقو (؟) ایشارتی کیمی دیر آمما دیلده و دوشونجه ده دیر. یازئدادا گلیر. لاکئن اهممییتی دوشونجه نی نئجه فورمالاتماسئندا و شکیللندیرمه سینده دیر.

بو تکجه تورکجه یه ائوزل اولابیلیر بلکه ده باشقا دیللرده ده بو ائوزللیک لر و داها فاضلاسئ اولابیلیر. من خبرسیزم.

"می"نئن خاصییتی بو دور کی جومله قورولوشونا باغلئ دئییل بلکه فیکیر و سورو دوشونجه سینده باغلئ دئر. بیر جومله ده هر نئجه کلمه اولورسا اولسون، اونلارئن گرامئرینه باخمایاراق، هر تک به تکین سوقولایار.

بو تورکجه میزه بیر ائوزللیک دیر. یانی، تورک دیللی اینسانئن ذعنی و بئینی سورقو ذهنی و بئینی دیر. سورو سورماقدان یورولماز. حتتا سورو ایله دوشونمه گه باشلار؟ هر شئیی یوزلر دفعه سورقولاماق ایمکانئ وار.

نیه کی، هر بیر شئیی، هر بیر آچئدان و زاوییه دن گورمک هر اینسان اوچون ایمکانسئز دئر. بلکه ده گوره بیلر آمما بیر آن ایچینده، هر اچئدان باخماق ایمکانسئر دئر. چون هر بیر اینسانئن گوروشو، بئینی، دوشونجه سی، تجروبه سی، ساوادی، اوزمانلئغی و ... سایئلئ و یئترسیز دیر. هر بیر شئیی گورمک اوچون، لونا، یوزلر آچئدان باخماق اولار و هر آچئ بیر یئنی آنلام وئرر. بیر هئیگلی بیر مئیداندا خییال ادین کی بیر اوچ مئتیرلیک سوتونون باشئندا قویولوب دور.

بو هئیله لی کامیل گورمک اوچون، اوچیوز آلتمئش درچه ده اونون اطرافئندا دولانماق لازیم دیر. هابئله، آشاغادان اوسه ده اوچیوز آلمیش آچئ وار. بو دوروم، هر طرفدن ده تیکرار اولار. ایندی همن هیکله، اوزمانلارئدا علاوه ادین. هر کیم ائوز تجروبه، ساواد و اوزمانلئقئ ایله اونا باخئر ایسه، آچئلار میلیوئنلارئ بئله آشار.

بئس، تورکجه میز تورک اینسانئنا بو ایمکانئ وئریر کی هر بیر شئیی، میلیونلار دفعه چئویرسین و هر جور ایستر ایسه سوغولاسئن.

بو سوغولاماق، آداملارئ و جامعه نی حرکته گتیرمه لی دیر. چونکو سورو حرکتین موتورو دور. آگر تورکلرین دونیاسئ گئری قالمئش ایسه، اگر فیکیرلری، دوشونجه لری، دونیا گوروشلری، گئری ایسه، دیلده موشکول یوخ دور. دونیایا نئجه باخماقلارئندا و سوغونو دورو سورماغئ باشاماماقلارئندا و هابئله تقلید اتمک لرینده دیر.

اولابیلر کی دین، تاریخ، حاکیمییت، بیر اینانج، بیر جور دوشونجه یا بیر جور ظفرین گولگه سینده قالئب، یئنی سورویا جسالرتسیز قالئبلار. یعنی، تاریخ، دین، قهرمانلار، حاکیمییت و ... تورکون سوغولاماق باشارئسئن، اتکیله میش. سوغولاماق گوجون و مهارتین دوندورموش. اونلارا، سوغولاماق یئرینه، گئچمیش ده کیلردن، دیندن، دیندارلاردان، قهرمانلاردان و ... تقلید اتمک قالمئش. یعنی، تور اینسان و توپلوم، بیر پئیغمبر، ایمام، رهبر، شاه، بیر امیر، بیر ... گولگه سینده، قئسسا زامانلی منفعتین تامین ادیرمیش. اونلارئن یول و سوزلرینه ترسه بیر سوغو سورارسام اگر، خیلاف و عوصیات اتمیش اولارام. تاریخه، آتالارا، دینه، پئیغمبره، ایماما، شاها آغئز ایمک منیم نه حددیمه دییه دوشونموش لر.

بو گئچیجی بیر دوروم اولابیلر. هر بیر زامانکی تورک اینسانئ و توپلومو، بو باتلاقدان و دونولموش دورومدان ائوزو قورتارئر و یئنی دن سوقولاماغا باشلار ایسه، دونیا گوروشو دئییشر. باخئشئ دئییشر. دوشونجه سی دئییشر. یولو، یونتمی، آماجئ دئییشر. اکر بو اینسان یا توپلوم دئییشمه گه باشبلار ایسه، دونیاسئ دا دئییشر. اینکیشافین یولو ائوزونه آچئلار.

تاسسوف اولسون کی بو سوقولو فیکیر، دوویغو، دوشونجه و دونیا گوروشو، گونئی آزربایجاندا اعدام اولوب دور. بیر  اینجی سوییه سی اوردان باشلانئب کی "می" سوزو دیلیمیزدن، دویغولارئمئزدان، دوشونجه میزدن، کولتوروموزدن، تمددون و مدنییتیمیزدن، دونیا باخئشئمئزدان سیلینیب دیر.

بیز، گونئی آزربایجانلئلار اولاراق، بو دوشونجه سببی اولان "می" سوزونه صاحیب چئخمالییئق. اونو، دیلیمیزین، کیملیگیمیزین، دوشونجه میزین، دویغولارئمئزئن بیر پارچاسی و حیاتئمئزئن اونملی حیسسه سی اتمه لییک.

می سوزو، بیزی سورقو حیاتئنا گئری قایتارار. اگر باشدا یانلئش، معناسئز، گولونج، مسخره، سورولار سوئرساقدا، اونم داشئمئر. بیز بو پیسلیک له ره باش اگمه لییک تا بو کولوفدن و بو گئچیتدن گئجک و بو "می" سوزون، دوشونجه میزین، دونیا گوروشوموزون بیر پارچاسئ ادک. "می" سیز دانئشماق، و فیکیرلشمک و دویغولانماق مومکون اولمامالئ دئر.

بو می بیزیم فرد فردیمیزین و توپلوموموزون ایچسنه گیرر ایسه، اینکیشاف و دوشونجه له رین رنگلی باغچالارئ و بوستانلارئ بیزیم اوزلریمیزه آچئلار.

نئجه اولوب، بیز بو فراستی الدن وئریب و بو اونملی سوزجوگو ایتیرمیشیک؟ بیر باشقا بحث دیر آمما اوروس تئزارلارئ ایله ساواشدان سونرا، چوخ شئی ایتیردیک" ائوز گوون و می او جومله دن دیرلر. یانلئش سورولار سوردوق. یانلئش جاوابلار وئردیک کی ایندی بوردایئق.

توپلوم و آداملارئمئز، هر طورلو سورویا آچئق اولمالئ دئر. سوقویا، جاواب وئرمک دن قاچمامالئ دئر. هر آچئدان سورقو اورتایا گلمه لی دیر. هر کیمین سورقولاماق حاققئ، بشر حاقلارئنئن باشئندا گلمه لی دیر. هر سورویا، هر آچئدان و میلیونلار آچئدان، میلیونلار جاواب لازیم دیر. 

بو جریان بیر قاسئقا یارادار. بو قاسئرقا، گئچمیشی کورر آپارار. یئرینده یئنی سوقولایان بیر توپلوم گووه رر. سورقو توپلومو، بیزی، لایئق اولدوغوموز توپلوما و مئوقعه گوتورر.

دوغرو سورو سورماق نه دئمک دیر؟

"دوغرو سورغو"، "علم"-ین یارئسئ دئر. چون، هر علم، اگری و دوز سورغولارئن، اگری-دوز جاوابلارئندان عیبارت دیر. اوروپا و آمئریکا نییه اینکیشاف ادیب و هر طورلو علیم بو اولکه لرده تاپئلئر آمما ایران آدلانان اولکه ده، قاجاردان بویانا، سکسن میلیوندان چون یوکسک سوییه ده ساوادلئلار دانیشگاهلاردان چئخئبلار. یوزلر مین "تئز" یازئبلار. آمما نه کی بیر علیم یوخ حتتا بئله بیر ایجتیماعی، ایقتیصادی، روحی، مالی، بانکی، تکنیکی، و ... موشکولو چوزمئییبلر. یوز ده-نه علمی بیر یول یونتم بو ایجتیماع نئن قارشئسئنا قویمایئبلار کی هر ایله بیر یول یونتم اولموش اولسون." نه دن؟" دییه سورمالئییق.

نه دنی بودور کی سورولار دوغرو قویولمئییب. عالیم لر دونیانئن ان اونملی و آدلئم و باهالئ دانیشگاهلارئندا درس اوخویوب و دونیانئن ان گلیشمیش فیکیرلرین اورگه نیب لر. دوغرو آمما ایرانئن دورومو ایله او مملکت لرین و میللت لرین دورومو عاینی دیرمئ؟ ایرانئن دورومو همن دئییل کی اونلاردا گئچیر. او یول یونتم لر غربین احتیاج و دوردوغو موقعی آچار و موشک.للرین چوزر. ایراندا ایسه، داها فاضلا موشکول یارادار. نیه؟

چون، بو اینسانلار، موقللید دیرلر. باخمئرلار گورسون لر کی ایکی ایجتیماع نئن و توپلومون فرقیلری نه لر دیرلر؟ عینی یول و یونتم بیر یئرده جاواب وئره بیلر، بیر باشقا یئرده جاواب وئرمز. چون فرقیلی سوییه ده دیرلر. فرقیلی سوییه ده، فرقیلی یول یونتم ایستر.

نیه ایران، دونیا فیکیر و دوشونجه سینه سیلاحلانئب آمما دونیا سوییه سیندن گونو گوندن اوزاقلاشئر و گئری گئدیر؟

چون، ایرانلئلار، دوغرو سورو سورماغئ باشارمئرلار. دوغرو سورو اولماز ایسه، دوغرو جاواب دا اولماز.

نه دن دوغرو سورو سورانمازلار؟

چون، دین، موللا، شاه، تاریخ، دیل، ادبیات، دونیا گوروشو، دونیادا ایتگینلیک و یئر یوردون بیلمزلیک، سوییه لرین تشخیص وئرمه مزلیک لری و ... ایرانلی میللت لرین آیاقلارئنا چوخ آمما چوخ چوخ آغئر بیر کونده اولوب کی ایرانلی لار اونو داشییا بیلمیرلر. او زامانا دک ده کی بو زینجیرلردن آزاد اولماسالار، نه سورو سورماق ایمکانئنا مالیک اولاجاقلار و نه خراب اولموش و داغئلمئش موتورو توپلایئب، یولا سالابیلرلر.

انصافعلی هدایت

تورنتو - کانادا

15. می 2018

hedayat222@yahoo.com