اولوم و قورخو کولگه سی

من اوشاقیکن، "کلان" کندینده، بیر فقیر عاییله ده یاشئردیم. هر کند ائوینه تای، بیزیم ده ائویمیزده، بیر چوخ سیچان و بیر پیشیگیمیز وار ایدیر. سیچانلار، هر یئرده و خوصوصیلن، دامئن تابانئندا (سقفینده) اوینار و دولاشاردئرلار.
بیر گون، گوردوم، پیشیک آشاغادان، تابانا باخدی و گوزون هئش قئرپمادان، تاباندا گئدن بیر سیچانا تیک دیر.
سیچان، تاباندا قورودو و هئش بیر حرکت اتمه دن دایان دئر. سونرا، پیشیک، الی ایله سیچانا بیرایشارت اتدی کی "دوش منیم قاباغئما".
قوروموش سیچان، او ایشاره ایله، تاباندان پیشیگین قارشئسئنا دوشدو. او سیچان، قورخموش دور. ایله قورخموش دور کی اونون، هم قول-قئچئ، همده بئینی و دوشونجه سی فلج اولموش دور. ظاهیرده نفس چکیر دیر و اولمه میش دیر آمما اصلینده، اولوموش دور. اولومه تسلیم اولموشدور.
نیه کی او، ائوز فیکیرینده، سیچانا تسلیم اولوب و ائوزون، داها هئش کاره بیلیر و حاقسئز، حوقوقسوز گورور دور.
سیچان، هئش بیر فیکیر اده بیلمه دیر کی من تاباندایام و پیشیک یئرده دیر. پیشیک، تابانا چئخئب، منه تای یول یئریمز. من اوندان هئزلی قاچارام و یوواما گیررم.
سیچان یئره دوشندن سونرا بئله، پیشیک، اونو، همن توتوب، دیشینه چکمه دی. بلکه اونا اونم وئرمییه رک، هئش ایلطیفاتدا اتمه دی.
لاکین، سیچاندا دوروب، قاچماق جسارتی و قووسی یوخی دیر.
بو حیکایه، قورخونو، بو یازئنئ و بو ویدئونو اچئقلایاجاق دیر. آمما ایکینجی بیر حیکایه ده لازیم دیر تا فیکیریمی دوغرو آنلادا بیلیم.
ایندی و بو چاغدا، شاهید اولوروق کی بیر ایت، بیر پیشیگین بالاسئنا آنالئق ادیر. اونو امیز دیریر. قورویور. اونا امنییت وئریر. ائوز بدنینین ایستی سی ایله پیشیگین بالاسئن، سویوخدان قورویور. ایت، اونا آنالئق ادیر. اونو، پیشیک یوخ، ایت بالاسئ گورور. اونو، ایت فرهنگی ایله تعلیم و تربیت ادیر تا اوندان بیر گوجلو ایت یاپسئن. ایله بیر ایت کی صاحابئنئن امرینده اولسون. ایت، اونودور و اینانمئر کی او بالا، پیشیک بالاسئ دیر. بلکه قبول ادیر و اینانئر کی او بیر ایت بالاسئ دیر و جهد ادیر کی اونو بیر ایت کیمی یئتیشدیرسین.
بیر باشقا طرفدن ایسه، او پیشیگین بالاسئدا، بیر آنا ایله یاشئر. او بیلمیر کی آناسئ بیر پیشیگمیش. بلکه گوز آچئب، گوروب کی آناسی بیر ایت دیر. حتتا بئله، ایت ایله پیشیگین فرقین بیلمیر. اونا، ان طبیعی سی بودور کی اونو امیزدیرن، اونا آنالئق ادن، اونا امنییت وئرن، اونو قورویان، اونا تعلیم و تربیت وئرن موجود، آناسئ دیر و او گرک، آناسئنا تای بیر ایت اولسون. ایتین رفتارئن اتسین. هورسون. و ...
ایت ایله پیشیک میثالئندا، درین "ایلیناسیون"، "اوزگه لشمک"، "مانقوردلوق"، "از خود بیگانگی" ائوز وئریب. نیه کی ایت بیله بیله، ایستیر اینانا و اینانئر کی او بالا، پیشیک بالاسئ دئییل. ایت بالاسی و حتتا اونون ائوزونون بالاسئ دیر. علاوه اولاراق، جهد ادیر تا اوندان بیر یاخجی ایت تربیت اتسین.
حیکایه نین ایکینجی طرفی ده بو دور کی او پیشیک بالاسئدا بیلمیر کی پیشیک بالاسئ دیر. اینانئر کی ایت بالاسئ دیر و ایت اولمالی دیر و ایت اولماغادا جهد ادیر. بودا ایلیناسیونون ایکینجی باشئ دیر. یانی هر ائوزگه لشمکده ایکی باش وار. ائوزگه لشدیرنده و ائوزگه لشنده، ایلیناسیونون بیر پارچاسئ دئرلار.
ایندی بو ایکی حیکایه نی گوزوموزون اونونده توتاراق، گوراخ، قورخو نه دیر؟

قورخو بیر بللی یا یئرلی و بللی اولمایان یا یئرسیز بیر گوجدن و اونون موجازاتندان، یا بیلینمه دیگی بیر وارلئقئن جزالاندئرماسئندان یارانان بیر دویغو دور. بو دویغو ایچ ده دیر.

آمما بیلیریک کی قورخو، طبیعی بیر عکس العمل دیر کی خطر و تهلوکه نین قارشئشئندا، آدامئ حاضیر ادر: مثلن، یئنی دوغولموش بیر اوشاق، هر بیر شئی کی گوزونون اونوندن و هئزلا گئچه، گوزون قئرپار. بیر، طبیعی و بیر دویغو دور کی قوروما آماجلی دئر.

قورخو نه دن اولار یا نه دن یارانار؟

قورخو، بیر واقعی یا خییالی بیرحادیثه دن، موجوددان، یا حتتا یوخ اولان بیر موجودون خیالئندان یارانا بیلر.
بو قورخو، موسری بیر خسته لیک کیمی دیر و تعلیم و تربیت سببی ایله یایئلار.
یعنی، قورخو، آنا-آتا نئن قورخورتما سیاستلری و تربیت یونتم لری ایله، "دامدا باجا" کیمی ایچی بوش آما اوشاق اوچون قورخونج سوزلر ایله، قورخو ایله دولو ناغئللار واسیطه سی ایله درین له شر.
قورخو دویغوسو، ائوده، کوچه ده، بازاردا، ساواش و یارالانماقلارو گورمک ایله ده آیاقلانار.
قورخو، دوست آراسئ ناغئللار، حیکایه لر، ساواشلار دینله مک و شاهید اولماق ایله ده درینله شر.
نوماییش لر، فیلیم لر، جیزگی فیلیملری، کیتابلار، مطبوعه لر، رادیولار، تی وی لر، دیزی لر یا سئریاللار دا قورخونو گوجلندیررلر.
مدرسه لر، موعللیم، ناظیم لر کی مدرسه پولیسی و مدرسه ده عدلییه یئرینده دیرلر، نومره سیستیمی، موعللیم، ناظیم، مودورون هده حربه لری، وورماقلارئ، دانلاماقلارئ، تحقیر اتمکلری، درسده رد اولماقلارئ، عاییله، فامیل و دوست آراسی آبئرئسئنئن گئتمه سی کیمی قورخولار، اوشاغئن بئینینده، درین و آغئر قورخو یارادار.
دوکتور، ایگنه، واکسن وورماق و دوکتوردن قورخوتماق، آزار-اذییت، قورخونو گئنیش له دیر.
دینین و دینچی لرین قورخوتمالارئن اونوتمایاق کی عاییله ده ده تربیت اوچون، تیکرار ادیلیر کی قورخو یارادان و حسساس بیر موضوع دور. دینچی لر جهننم ایله، اوددا یانماق ایله، قئر قازانئندا یاندئرئلماق ایله، و ... دینی قورخو یارادئرلار.
دوولت و سیاسی سیستیمیده الینده کی قودرته دایاناراق، قانونی و غیری قانونی موجازاتلار واسیطه سی ایله، پولیس ایله، اعداملارئ ایله، حبسلر و زندانلارو ایله، محکمه لری ایله و ... درین قورخولارئ ابدی ادیب، داییمی ساخلئر.
توپلومدا بیر چوخلو تابولار، حلال، حاراملار وار، واجیب لر، موستحب لر وار، و ... بونلارلا قورخو یارانار، جانلارا گیرر. جانلاردا و روحلاردا یووالانار. درینله سر. اینگیشاف ادر. اینسانئن ایچین دولدولار و دایم، بیر تورموز اولوب، اونون حرکتینه مانع اولار. آن اونملی سی بودور کی بو قورخو یایئلئجئ دیر و آدامدان آداما و توپلومدان توپلومادا سیرایت ادر.
قورخو یایئلئرسا نه اولار؟
قورخو بیر آدامئن جانئندا، روحوندا یئر سالئرسا و اگر بیر توپلومون دامارلارئندا یایئلئرسا، بیر خرچنگ کیمی (سرطان) یایئلار. درمانسئز دیر یادا درمانی و علاجی چوخ چوخ چتین دیر.
اگر هر اینسان بو قورخو خسته لیگینه توتولورسا، یا هر هانکیئ بیر توپلوم قورخویا مغلوب اولور ایسه، او آدام و توپلوم، همن سیچان کیمی اولار. قورخان اینسان یا قورخان توپلومون فیکیری، جانی، روحو، دوشونجه سی فلج اولار. اولو کیمی بیر فرد یا توپلوم اولار. نه ایرلی گئدر. نه ده اینکیشاف ادر. دونوب، قالار.

قوخونو اثرلری:

1- قورخو آغلئ الار

2- قورخو جیسمی ایشدن سالار

3. قورخو جسارتسیز ادر

4. قورخو فیکیرده تسلیم اولدوقو اوچون، عملده ده تسلیم ادر

5- قورخو، ادام حاقدا اولورسا بئله ائوزونون ناحاق اولماسئنا ایناندئرئر

6- قورخو اخلاقیییاتی پوزار

7- قورخو اینسانئ اینسانلئقدان بوشالدار

8- قورخو توپلومو بیر بیریندن آیئرار

9- قورخو اینسانلاری بیر بیرینین جانئنا سالار

10- قورخو توپلومون بیرلیگین پوزار و بیر بیرینین اوستونه سالار

11- قورخو، قوخو یارادار و قورخونو درینلشدیرر

12. قورخو اولدوروجو دور و اولدورر

13. قورخو، اولدوردر

14- قورخو امنییتی پوزار

15- قورخو ایجتیماعی و توپلومسال گوجلری و قانونلاری ضعییفله در

16. قورخو میللت لرین حاکیمییتین آرادان آپارار

17- قورخو بیر دئوری و سیلسیله نی آرادان آپارئب، بیر باشقا سیلسیله نی یارادار

18- قورخو، فرد و توپلومسال کیملیگین دانماسئنا سبب اولار

19- قورخو مانقوردلوقا و ائوزون دانماغا سبب اولار

20- قورخو ائوز ضیددینه فعالییت اتمه گه باعیث اولار

21- قورخو تاریخی ترسه یازدئرماغا ماجال وئرر

22- قورخو، قورخانئ بیر داوطلب و قورخاق مامورا چئویرر

23- قورخو بیر وطن سئور توپلومو یا فردی خییانتکارا پئویرر

24. قورخو اینسانلارئن فیکیر، دوشونجه، حق، عدالت، اینسانیت، دوستلوق، قارداشلیق، برابرلیک، دوزلوک و صداقت کیمی آنلاملارئن معناسئن آلار و سئرینه ایچی بوش آنلارملار دولدورار

نه دن قورخورلار؟

قوخونون یارانماسئنئن چوخلو سبب لری وار. او جومله دن، جانا، عاییله یه، سئودیکله رینه، ضرر گلمه سین دییه قورخویا بورونر.
اولوم، زیندان، ایشکنجه دن قاچماق اوچون، قورخورلار.
مالا-دارایاتا ضرر گلر دییه قورخورلار.
آبئرییا ضرر-زییان گلمک احتیمالیدا قورخو یارادار.
ایداره ده موقعینه یا مقامونا ضرر گلمکدن قورخارلار.
ایشین الدن وئرمه سین دیه، داییمن قورخودا یاشار.
گلیره و آل-وئره ضرر گله بیلر دیه، قورخورلار.
توپلوما ضرر گلمک ده قورخویا سبب اولابیلر.
تهدید و هده حربه لرده قورخویا سبب اولابیلر.

کیم یا هانکئ سیستیم، اینسان یا توپلومو قورخوتماق ایستر؟

فردی بیر موضوع لارا اساسن، اینسانلار، قوخو یاراتماق ایستر لر.
شخصی منفعت لر، شخصی تهدیدلر، ایداری موقع لر، الده کی قووه و زورو ساخلاماق، دوولت یا بیر قووه نین گوجوندن فایدالانماق، اورکلرده اوبوههتلی گورونمک، روانی خسته لیکلر و ساییره لره گورا قورخونو یاراتماق ایستین لر اولار.

باشقا بیر طرفدن ایسه، توپلومسال قورخوتماقلارادا سببلر وار. بیلمه لییک کی بعضی زامانلاردا و مکانلاردا،غالب توپلوملار وار، مغلوب توپلوملار وار.
غالیب توپلوم یا حاکیمییت لر، منافع لرین قوروماق اوچون، مغلوب توپلومدا قورخو یارادار.

غالیب حاکیمییت "قالارقئ اولاجاق می"، "اولمییاجاق می" دییه نیگران اولور و قالارقئ اولماسئن تظمین اتمک اوچون، مغلوب توپلوملاردا قورخو یارادار.

بیر حاکیمییت، یئرین برکیتمک اوچون، قورخودان فایدالانار.

ثوباتسئز و یئرینه اوتورمامئش حاکیمییت، قورخو یارادار تا اونون کولگه سینده، ثوباتا چاتسئن.

قانونون ائوزوده، قورخو یارادار و قورخودان عیبارت دیر.

قانونو ایجرا ادن قووه لرده قورخو یارادار و قورخودان فایدالانارلار.

حاکیمییتده اولان قووه لر کی قانونو ایجرا اتمزلر و یا قانونون ایجراسئندان منفعت لری خطره دوشر، قانون ایجرا اولماسئن دییه، قورخو یارادارلار تا مغلوب توپلوم قانونلارئن ایجراسئن طلب اتمه سین لر.

اگر خالق، ازیلمیش حاقلارئن طلب اتسه لر و حاکیمییت نیگران اولورساکی گوجون ایتیره جک، ائوزونون قورخوسونا غلبه اتک آماجی ایله، توپلومدا قورخو یارادار.

اداری سیستیم، سیستیم و همن سیستیمین ایشچی لرینین منافعین قورماق اوچون، موشتریلرده قورخو یارادار.

غالیب توپلومون ایقتیصادی سیستمی و منفعت لری قورخو یاراتماقدا دا چوخ اونم داشئر و او ایقتیصادی منفعت لری قوروماق اوچون، مغلوب قووه لرده قورخو یارادار. وئرگی (مالیات) آزربایجاندا، فارسیستانا قارشئ، نئچه قات دئر آمما بیر ایله قورخو یارادئبلار کی آزربایجانلیلار، او وئرگیلری آپارئب وئریرلر و اعتیراضا جسارتلری یوخ دور. بوردا و دوولت سیستیمینده، سیستیماتیک بیر قورخودان بحث گئدیر.

سیاسی سیستیم و سیاستمدارلار، قالارقئ اولسون دییه و سیاسی، رانت، ایقتیصادی، روانی، و ... منفعتلرین قوروسونلار دییه، قورخو یارادارلار.

حاکیم سیستیمین دینی، ایدئولوژیک، سکسیست، دیل، روانی و اوستونلوک کیمی ایستکلری ائوزوندن، قورخو یارادار تا ائوزونه عایید اولان دین، ایدئولوژی، سکسیست باخئش، دیلی، نژادپرستلیکلری قوروسون. اونلارئن تهلوکیه و سورقولاشماغا دوشمه لریندن قورخارلار.

موجود سیستیم، خالقئن و توپلومون عوصیان و دئوریمندن قورخدوقو اوچون، قورخو یارادار. مامورلار، پولیس، ایططیلاعات، محکه مه، و ... قورخو یاراتماق سیستیم لریندن عیبارت دیرلر.

نیه ایستیرلر فردلر یا توپلوم قورخسون؟

قورخو آلتئندا، قورخانلارئن حاق، مال و منفعت لرین الده ادیب و ائوز نفعلرینه فایدالانسئن لار.

عجبا، فردی و توپلومسال قورخولاری سئندئرماق و اونلارئن کولگه سیندن، سربست اولماق مومکون مو دور؟

بلی:

1- هر آدام و توپلام، "قورخولارئم نه دیر؟" دیه، اونلاری تانئمالئ دئر.

2- قورخولارئن تانیاندان سونرا، او قوخولارئنا اعتیراف اتمک لازیم دیر. چون اگر اعتیراف اتمز ایسه، ائوزگه لشمه پروسئسینین بیر حیسسه سیندن قورتارانماز.

3- فردلر و توپلوملار، قورخولارئ حاقدا، بیر بیرله ری ایله گوروشوب، دانئشئب و جسارتلنمک اوچون یول یونتم آرامالئ دئر.

4- قورخولارئن سببلرین آراشدئرماق لازیم دیر.

5- قورخولارئن فردلرین و توپلومون ائوزرینده اولان تاثیرلریندن موباحیثه اتمک لازیم گلیر.

6- قورخو، اونلارئن هانکی منافعین، اللریدن آلئر کیمی مسئله لری دانئشماقلارئ لازیم دیر.

7. "قورخودان کیم یا هانکی قووه دیر؟" دیه، بحث آچمالی دئر.

8- قورخودان گوج، هانکی منفعت لری، قورخوتماقلا، الده ادیر؟ موضوعسو، فردین یا توپلومون گونده مینده اوتورمالی دئر.

9- فرد و توپلوم، حاق و حوقوقلارئن تانئمالی دیرلار.

10- همن اینسان و توپلوم، ائوزلرین، او حاق و حوقوقلارئنا لاییق گورمه لی دیرلر.

11- ائوزلرینه لاییق گوردوکلری حاقلارئ و حقوقلاری، طلب اتمه لی و الده اتمه لی دیرلر.

12- "قورخو، اولوم دور" سوزونه اینانمالی و دیری اولماق و دیری یاشاماق اوچون موجادیله آپارمالئ دئرلار.

13- هر نه دن قورخولورسا، اوندان قاچان آدام یا توپلوم، اونا تسلیم اولار. همن قورخدوغو شئیی، فیکیری، گوجو، خییالئ و ... بللی اتمه لی و اونون اوستونه یوگورمه لی و اونو اولدورمک اوچون چابالامالئ و جسارت گوسترمه لی دیر.

14. فردی و توپلومسال جسارتلردن، حیکایه لر و قهرمانلئقلار حیکایه لری دوزلتمه لی دیرلر.

15- بو جسور و اولومه یوروش آپاران اینسانلارئ، میللی قهرمان کیمی باشدا توتمالئ دئرلار.

همن توپلوم یا آدام، نقدی، تنقیدی و اینتیقادی جیددی توتمالی دئر. هر فورصتده، همده جیددی اینتیقاد اتمه لی دیر. هر بیر اینتیقاد، قورخونو یئرپار-یئخار، سوکوب، داغئدار. هر بیر اینتیقاد، قورخانلارا داها بیر چوخ جسارت وئرر و زمان ایچینده، قورخونو محو ادیب، جسور اولارلار.

اینتیقادلار، قورخو منبع لرینده راضی سالماق آماج ایله دیله گلیر ایسه، یا اینتیقادلارا، حاکیمییتین منفعتلرینین تامینی یول آچار ایسه، قورخو، قانون پالتارئندا گیزله نر و درین له شر. اونا گورا، اینتیقاد، کسرلی، آججماز، حاقلی و ظولمه عوصیان سسی ایله دیللندیریلمه لی دیر.

اینتیقادلارا علمی و علمه بنزر گورونتو وئریلمه مه لی دیر. نیه کی اینسان حیاتئ، علمی و شیبه علمی اینتیقادلار ایله دولو دور آمما توپلومون، آلئن یازئسئن دئییشمه ایب لر.

قورخاق توپلوم و اینسانلار، اولومه محکوم دورلار. اونلار ائوز آلئن یازئلارئن دئییشه بیلمزلر.

او توپلوم و آداملار تاریخی دئییشرلر کی قورخمازلار. قورخو منبع لرینین اوستونه هوجوم آپارارلار. بو توپلوملار و اینسانلار تاریخی دئییشدیریب لر و دئییشدیررلر.

یاخانئ، قورخودان قورتارماق اوچون، مغرور اولماق گرکیر. شیکسته نفس، مظلوم، یاخشئ گوروشلو آداملار و توپلوملار، قانونلارا اویانلار، مغرور و جسور اینسانلار و توپلوملار دئییرلر.

مغرور و موتکببیر اولماق بیر روح دور کی ایچه ریده اولان بیر دوشونجه دن، بیر فیکیردن، بیر اینانجدان، بیر اییماندان و بیر درین ائوز گوون و اعتیمادی به نفس دن حیکایت ادر.

مغرور اولمایان هر بیر کیمسه نین ایچینده، هئش بیر شئی یوخ دور. ایچی بوش دور. بوشلوغا و قورخویا، شیکسته نفس، روحانی، ایلاهی، اینسانی، حقوقی، قانونچولوق، و ... آدی قویور تا قورخوسون، او رنگلی و ایچی بوش سوزلرین آرخاسئندا گیزلتسین.

مغرور و موتکببیر بیر اینسانئن روحو و دوشونجه سی و اینانجی بویوک دور. مومکون دور، اونون جیسمی و جانئ کیچیک اولسون. مغرور و باشی اوجا دورماق، روحدان آسلانئر، جیسمه باغلئ دئییل.

قورخو، بیر روانی و پیسیکولوژیک خسته لیک دیر. همده یایئمجئل و موسری دیر.
قورخو بیر قار گوللهسینه بنزر کی داغ باشئندان هئلله نه، هر نه قدر آغئر ایسه و هر نه قدر حئزئ چوخالئر ایسه، او قدر بویوکله شر و داغئدئجی اولار. بهمنه () چئوریلر. اونونه هر نه گلیر ایسه، باسئب، یئخئب، گئدر.

قورخونون قارشئسئندا ایسه، جسارت دیر. جسارت ده عاینی قورخو کیمی، موسری و یایئمجئل دئر.
هر بیر قورخوسوز و جسور بیر اینسان، داغدان دئغئرلانان بیر قار گوللهسی کیمی دیر. هر نه قدر، سورعت ایله و هر نه قدر اوزون زامان حرکت ادیر ایسه، او قدر بویوکله شر. گوجله شر. یارادئجی اولار و بیر طرفدن ایسه، یئخئجی دا اولار. دوستلارا، وطنداشلارا، دیلداشلارا، دردداشلارا گوج وئرر و جسارتلندیرر.
دوشمن لری ایسه، یئخئلار، قورخار، قاچار و روحییه سین الدن وئرر.

قورخاق اینسانلار، نقدی، اینتیقادی، علمی و شیبه علمی نقدی و ضعفی یارادارلار و اونلارئ بسلرلر.

جسور و قورخماز اینسانلار و توپلوملار ایسه، اوجا سس ایله دانیشماغئ، ائوز گوونی، یئخئجی و حق طلب ایستکلری فریاد ادرلر و لازیم زاماندا، حاقلارین الده اتمک اوچون، عمله گیررلر.
چون، یالوارماق و دیلنمک ایله حاققی آلماق مومکون دئییل. اگرده مومکون اولورسا بئله، چوخ اوزون و عینی حالدا، دامجی دامجی وئریلر.

انصافعلی هدایت

تورنتو - کانادا

اون آلتئ مئی 2018

hedayat222@yahoo.com