مهندسی جهل 037: تورک ها در باره عقل و عقلگرایی کتاب نوشته اند
https://youtube.com/live/onxi4244XFQ
در برنامه سی و هفتم از "مهندسی جهل" دو کتاب، به زبان تورکی را از زندان مهندسان جهل بیرون کشیده و با موضوع و زبان آن ها آشنا شدیم.
کتاب اول، "منهاج الفقرا" نام داشت. نویسنده کتاب، پیرو مکتب عرفانی "مولویه" است. او، بنا به فرمان شیخ مولوی خود، دست به کتابت کلمات، مفاهیم و موضوعات مختلف و تعاریف عرفانی، ایمانی و عملی مورد قبول مکتب مولویه می زند تا راست و درست را از تعاریف غلطی که توسط بعضی ها مطرح شده است را از هم متمایز بسازد.
کتاب در سال 1097 و در 460 صفحه نوشته شده است.
زبان کتاب، فنی، عرفانی، اسلامی و تخصصی است اما رسم الخط آن، ساده و قابل خواندن و فهم برای افراد عادی و عامی نوشته شده است که با کمتر کوششی می توان آن را خواند اما ادراک معانی و مقاصد تخصصی و فنی نویسنده از کلمات، به آگاهی های اولیه در زمینه های مختلف عرفانی، اسلامی، تاریخی، و … محتاج است.
کتاب تورکی دوم؛ "میزان الحق" نامیده شده است که توسط فردی به نام "کاتب چلبی" در سال 1167 و در 126 صفحه نوشته شده است.
ما، برای اولین بار در عمرمان، با کتابی آشنا شدیم که نه تنها زبانش ما را سحر کرد، بلکه موضوع کتاب، برای ما تازگی عجیبی داشت.
شاید بارها کتاب های فلسفه و منطق را در مدرسه و دانشگاه و یا در مطالعات شخصی خوانده باشیم. در آن کتاب های فلسفی و منطق، به مباحث "عقلانی" پرداخته شده است. بخصوص موضوع کتاب های منطق ارسطویی، منطق صوری، و … برای عقلانی کردن جمله بندی فکری به صورت کلمات و جملاتی است که آن ها را به صورت عقلانی نمایش بدهیم.
اما موضوع اصلی هیچ کتابی "عقل" و "عقلگرایی" و راه هایی عقلگرایی نبوده است.
ادعا نمی کنیم که کتاب یا کتاب هایی در موضوع عقل و عقلگرایی نوشته نشده است، بلکه خود ما، در این موضوع، کتاب فنی و تخصصی ندیده ایم و نخوانده ایم.
لذا، در این برنامه، همزمان با آن که از بخشی از زندان مهندسی جهل رها شده، و با زبان تورکی و تمدن مکتوب تورک ها در هزار سال اخیر آشنا می شویم، با این کتاب بی نظیر هم آشنا شدیم که موضوع آن "عقل و تعقل" هست.
فکر می کنیم، جای این کتاب در آموزش های مدرسه ای، دانشگاهی و بخصوص در مباحث گروه های کتابخوان و مباحثه گر دوستانه و آزاد اندیشانه اجتماعی بسیار خالی است.
به عقیده ما، کسانی که در پی عقلانی کردن رفتار، گفتار و تفکر مردمان و انسان ها در جوامع شرقی، بخصوص مسلمان و علی الخصوص تورک ها هستند، باید به سراغ این کتاب تورکی بروند.
اهل کتا، اهل مطالعه، اهل فکر و … باید جمله های کتای “میزان الحق” را تک تک خوانده، تعاریف و معانی مورد نظر نویسنده را برای روزها، مزمزه کرده و با همسالان و همفکران خود به مفاهمه و گفتگو بنشینند.
اگر بتوانیم جامعه تورک ها را با کتاب آشتی داده و با مباحث این کتاب هم آشنا بکنیم، جامعه را از رفتار، گفتار، موضع گیری های هیجانی و احساسی و حتی از بازیچه شدن در دستان صاحبات زر و زور و تفنگ خلاص کرده، به رفتار، تفکر و گفتار عقلانی عادت خواهیم داد.
در نتیجه، جامعه از درون و از پایین تغییر خواهد کرد. جامعه ای که انسان های آن از دورنشان تغییر بکنند، آن جامعه و رهبرانش هم مجبور به تغییر خواهد بود.
به عقیده ما، نقش رهبران در توسعه و عقب ماندگی جوامع، نقش کلیدی و حتی منحصر به فرد است. فرمان جریانف حرکت و سمت و سوی جامعه در دستان رهبران ارشد قرار دارد.
در چنین شرایطی اگر سطح دانش، رفتار، فکر، عمل و عکس العمل مردمان هر جامعه ای عقلانی شده و به این سطح از توسعه برسد، رهبران جامعه هم از آن ها پیروی خواهند کرد و یا از میان آن ها برخواهند خواست.
اگر رهبران یک جامعه ای در مقابل حرکت و توسعه عقلانی و خواست و اراده عقلانی و جمعی آن جامعه مقاومت بکند، نهایتا و روزی، راه برای رهبران جدید با مقیاس های عقلانی جدید و متفاوتی باز خواهد شد.
در همان مدتی که جامعه تحت تاثیر اراده فرد رهبر است، جامعه ای که رو به سوی عقلانیت می رود، مانند رودخانه ای آرام به سوی اقیانوس عقلانیت رهنمون خواهد شد.
آن روزی که رهبری اجتماعی تغییر بکند و مجبور به تغییر خواهد شد، با توجه به عقلانیت حاکم بر بسترهای اجتماعی، استانداردهای رهبری و انتظارات از رهبران و مدیران جدید هم تغییر خواهند کرد.
خود رهبران اجتماعی هم مجبور خواهند بود تا تن به تغییر بدهند. در نتیجه، ملاک های رهبران تاثیر گذار میانی هم تغییر خواهد کرد.
در منتیجه، رهبر، مدیران، جامعه و آن ملت محکوم به توسعه عقلانی هستند و توانایی گریز از توسعه عقلانی را نخواهند داشت. چرا که وقتی اکثریت افراد هر جامعه ای به عنوان معدل جمعی، به مانند گردابی از عقلگرایی عمل بکند، هیچ فردی نمی تواند از آن سیل خروشان عقلگرایی و گرداب عقلگرایی در امان بماند.
چنین کتاب هایی، جوامع شرقی مسلمان و از جمله تورک ها را از منجلابی که در آن اسیر هستیم و هستند، نجات خواهد داد.
انصافعلی هدایت
19 آپریل 2025
No comments:
Post a Comment