1:
بیتیکین آدی: مجموعه اشعار و موشحات ترکی - عربی سلطان اشرف قایتبای
یازار: ملک اشرف سیف الدین قایتبای
دیل: عربجه - تورکجه - موسقیایی هاوالار
الیفباء: تورکو - عربی
قونو: دوعالار، موشحات
یازی چاغی: 872- 901 هیجری قمری ایللر آراسی
اصل یازی می: بللی دئییل
صحیفه سایی: 86 صحیفه
بو گونکو "جهالت موهندیسلیگینه غلبه ده ایکی بیتیک ایله تانیش اولدوق. بیرینجی بیتیکین یازیلارینین بیر چوخو عربجه ایدی. بو بیتیکین قونوسو دوعالارله آیه لر دیرلر آمما یازیلارین اوخونماسین موسیقی هاوالاری اوزه رینه دوزله یئبلر.
اونون یازیلاری، سکسن آلتی صحیفه نی دولدوروب آمما تورکجه سی چوخ آز دیر. یارپاقلارین آرالاریندا، اوردا بوردا بیر نئچه خط تورکجه یازیلیب دیر.
یازار، 872 له 901 هیجری قمری ایللر آراسی “مصر” آدلانان مملکتده حاکیم اولموش. بلکم اوندان دولایی دیر کی کیتابینین بیر چوخو تروکجه یوخ، عربجه دیر.
چون، او، تورک اولماسینا باخماباراق، عربله ری گوز اونونده توتاراق یازمالی ایدی.
مثلن قئرخ دوقّوز اینجی صحیفه نین اورتاسندان باشلایاراق یازمیش:
موشح بالترکی من نغمة
روضة وجه حبیبی. نه دلرسک اندادر. فیه ورد. و شقيق. گلستنلر کاندور. ای بنی زاهد بلنلر. زهدی طاعت. شمدی گور. فاق حسنا و جمالا. اولملیح صورتی. جل من انساه فهو خوبلرون سلطاندر. بن بنی یقدم. و یپدم. عشقی. معمور ایلدوم. گورنه. یقدم. گورنه یپدوم. گل عمارة شمدی. گور عشقکم لما دعانی جئیت بالقلب السلیم ...
یا اللی بیرینجی صحیفه نین آشاغاسیندا یازار:
موشح ترکی من نغمه
آدم هنوز طبراق ایدی. احمد مرسل نبی یدی. حق قاتنده اول خاص یدی. ور صلوات محمدا. دوری فلک هیچ. دونمدن. شمسُ قمر هیچ اولمدن. اول مصطفی موجود ایدی. ور صلوات محمدا. چون محمد عیان اولدی جمله. دینلر منسوخ اولدی. دین اسلام بیان اولدی. ...
لاکن، اونون کوکو ایسه "چرکس" دیر. چرکسلر، تورک میللتیندن دیرلر. دیللری بلکم بیر آز فرقیلی اولابیلر آمما تورک دورلر. اونلار قافقازلاردا، تورکییه ده همده گوروندوگو کیمی مصرده ده یاشیرلار.
او، بو بیتیکده بو هاوالارا گورا دوعالارلا بیرگه موشحات حاضیرلامیش. بو هاوالار، اونون بیتیکینده، آد اولاراق، یازیلیب، گورونور: "السیگاه لا لای مواهب"، "السیگاه"، "الحجاز"، "الحسینی"، "الصعید"، "العراق"، "النشاورک"، "الاصبهان"، "الاصفهان"، "النهفت"، "الرمل"، "الرصد"، "الجرگاه"، "الموسلیک"، "البُزرُک" کیمی نغمه لردن آد آپاراراق، دعالار، حدیثلر و آیتلر یازمیش. یعنی قورآنیف حدیتی، دوعالاریدا بو موسیقیایی هاوالاردا اوخورموشلار.
اونون اوچون فرق اتمزمیش کی یازدیقی تورکجه دیر، عربجه دیر، قورآن دیر یا حدیثلردیر. هامیسینا بیر گوزله باخاراق، هامیسین استاندارد اتمیش. قورآنا تای اعرابلامیش. هامی حرفله رین شکیللری اوستونه سسله رین قویموش تا کیم هر کس، هر هانکی زاماندا اولور اولسون، اونلاری اوخورکن، اونون زامانین، اونون دیلین، اونون دانیشیقین، اونون ایسته گین، اونون دوشونجه سین، … آلسین، آنلاسین، اوخوسون.
2:
بیتیکین آدی: نباتی دیوانی
یازار: قره داغلی سید ابوالقاسم نباتی
دیل: تورکجه - فارسجا - قوشما
الیفباء: تورکو - عربی
قونو: عشق، عیرفان، توپلوم، طبیعت، یاشام
چاغ: 1191 - 1262 ایللر آراسی
یاشام یئری: اوشتوبین کندی- قره داغ - گونئی آزربایجان
یازی اصل می: بللی دئییل
ساخلانئلان یئر: ایران میللی شورا مجلیس کیتابخاناسی
صحیفه سایی: 456 صحیفه گورونور
بو اوتورومون ایکینجی بیتیگی، "قره داغلی سید ابوالقاسم نباتی"نین دیوانی یا قوشمالاری ایدی. ایللر اونجه ده، بو بیتیگی، کره کره ایندیریب، اوخوماقا قویموشدوق آمما اونو اوخوماقا، تانیش اولماقا ماجال اولمامیش یادا کی اوزوموز ماجال یاراتمامیشدیق.
اوندان دولایی، او بویوک تورک دوشونور ایله تانیشلیق، بوگونه قیسمت ایمیش. اونلا، اونون روحونون ظراقتی ایله، دویغولاریلا، آنلایئشی ایله، گوروشولری ایله، دونیایا باخیشی ایله … بو گون تانیش اولماق فخرین قازاندیق.
بو تانیشلیقدان چوخ شاد اولدوق. اوندان دولایی، بلکه ایکی ساحاتا دک اونون قشومالاری ایله اوغراشدیق. گوله شدیق. سونوندا، آزدا اولورسا اولسون، اونون قوشمالارینین جیزما قاراسی ایله تانیش اولوب، بیر آز داها راحات اوخومایا باشلادیق.
بلکه اوندان دولایی کی همیئرلیمیز ایمیش، بلکه اونا، همده وطنیمیزه باغلیلیقیمیز وارایمیش دییه، اونو اوخوماقدان، آنلاماقدان یورولمادیق.
بو، ده رین تورک اینسانی، چوخ فرقیلی هابئله باشقا بیر دوشونور، همده قوشمانج دیر. او، چوخ اوستادلیقلا، تکجه بیر مصرعده، چوخلو یونلو، ده رین، گئنیش، بویالی، قارماقاریشیق تاریخ، دوشونجه، دویغو، آنلایئش، ایدراکلاری بیر یئره توپلور. هره سینه بیر سوز باغیشلیر.
یانی، اوقدر قیسّا سوزجوکلری قوللانیر کی اینسانین بئینی، ستلجم اولور. اوشوتمه توتور. دونوب، قالیر. چاغ، زامان، ان گئچمه لی تا بئیین اوخودوقلارین اودوب، گئوشئییب، آنلایئب، اونلارین آنلاملارین دوشونمه گه ساری سورسون.
بللی دئییل بو کیتاب اونون اوز ال یازماسی دیر یوخسا باشقاسی اونون ال یازماسی اوزه ریندن یازیب دیر. آمما بیتیک، چوخ گوزل بیر چیزما قارایا یئیه چیخیب دیر.
چونکو بیزیم کیمی تورکجه ده ساوادسیر بیر اینسان بئله، بیر ایکی ساحات اللهشندن سونرا، اونون یازیسیندا ال ترپشینتیله - دولانیشلاری ایله تانیش اولوب، اوخومایا باشلیر.
بو بیتیکده یازیلان قوشمالار، ایکی دیلده؛ تورکجه- فارسجادا دیر. بودا گوسته ریر کی او هارادک تورکو، فارسی حتی عرب دیللرینده درین بیلگی یییه سی ایمیش.
اوزللیکله دیوانین سون یارپاقلارین آرالارکن، بیر یئتیشمیش مئیوه ایله تانیش اولوروق. قوشمانج، بو قوشمادا، هر بیر مصرعی، ایکی یئره بولوب. بیر اینجی بولومده، اوچ-دورد فارسجا سوز گتیریب. سونرا اونون داوامیندا تورکجه دن اوچ دورد سوز ایله گتیریب، کی او ایکی دیلین، ایکی دوشونجه نین، ایکی گوروش همده آنلایئش دونیاسینین آراسیندا کورپو قورماقا یئر قویمایئب دیر. یاماق سالماقا یئر یوخ دور. چوخ دوغال اولاراق، سوزلر، بیربیرین بوتونلورلر.
اونون دنیزیندن بیر آووج آلیب، گوزله ریمیزی قاماشدیرماسینا شاهید اولاق دییه، 434 اینجی صحیفه ده ن باشلایاراق بئله اوخوروق:
ای خسرو مه رویان گل بیرجه گلستانه
تا مهر رخت پرتو سالسون گل و ریحانه
آن نرگس جادویت سالدی بنی صحرایه
ابروی کماندارت ایتدی منی دیوانه
ساقی ز کرم جامی لطف ایله من زاره
بر دور سرت گردم بر دور ایله مستانه
برخیز و خرامان کن اول قامت دلجویی
این عاشق مجنون را ویر بر دولی پیمانه
بگذر بسر لیلی بو دین و بو مذهبدن
خاک ره رندان شو اول خادم میخانه
دوش از غم دل یکدم بر داغه گذر ایتدم
افتاد رهم ناگه بر طرفه بیابانه
...
بو آزربایجانلی قوشمانج، نباتی آدینین یانئ سئرا، “مجنون شاه” هابئله “خان چوبان” آدلاری ایله ده تانینیرمیش. قوشمالارینین بیر چوخوندا "خان چوبان"، "چوبان"، "نباتی" آدلاری ایله راستلاشدیق. البتّه کی بلکه توم فارسجا - تورکجه قوشمالارین اوخوما زامانیمیز اولسایدی، اونون دوشونجه لری، آدلاری، آنلایئشلاری حاقدا دا درین بیلگیمیز اولاردی.
آمما ایگی ساحاتدا، سئرچه، دنیزدن نه قدر دادا بیلرکی؟
اینترنتده اونون حاقّئندا چوخ درین یازیلار گوره مه دیک. بلکه ده وار آمما بیزه زامان اولمادی. بونا کیفایت اتدیک کی اونون اصیل آدی "سید ابوالقاسم بن یحیی” دیر که گونئی آزربایجانین "قره داغ" ماحالیندان اولدوغوندان، "قره جه داغی" دیه فارسجادا آدلاندیریبلار. همیده چالئشیبلار اونو، آزربایجانلی کیمی یوخ بلکه ایرانلی، ایران قره داغلیسی کیمی تانیتسینلار.
نییه؟
چون ایران آدلانان یئرین، بیر فارس دووله تی وار. بو دووله ت قارشیسینداکین یا آرادان آپارار یادا اوزونه مال اده ر.
ایران ایشغالیندا اولان آزربایجانین دووله تی اولمادیقیندان، اونون اویقارلیقلارین یارادان آداملاریلا اویقارلیق اثرله رینه فارسلار صاحیب چیخیرلار.
البتّه کی زورلاری چاتارسا، آرادان آپاریب، محو ادرلر آمما زورلاری چاتمیرسا، اونلاری اوزله رینه مال ادرلرسه، آزربایجانلیق همیده تورکلوگون بویاسین اونلارین اوستوندن سیله رک، تورکلوگو، آزربایجانلیقی یوخ کیمی گوسته ریب، بیر آیران، همده اورتاق ایران دییه، قاورام، دوشونجه، آنلایئش یارادارلار. بو اونلار اوچون ان ده یه رلی یول یونتم دیر.
انصافعلی هدایت
٣٠ جمادی الاول ١٤٤٧
No comments:
Post a Comment