جهالت موهندیسلیگینه غلبه 217
جهالت موهندیسلیگینه غلبه 217
بیتیکین آدی: علم حساب محمودی (علم حساب ترجمه سی)
چئویرن: عنایت راجی؛ محمد روح الدیی بن مجیی الناجی سوق سائق
قونو: حساب
یازینین اصلی دیلی: فرانسه جه
یازار: بو مسوت
یازی طورو: الیازما - دوزیازما - حساب
دیل: تورکجه
الیفباء: تورکو - عربی
چاغ: سولطان الغازی محمود بن الغازی عبدالحمید خان بن الغازی سلطان احمدخان
ساخلانئلان یئر: ایستانبول بیلیک یوردو - ادبیات کتابخانه سی
بو گونون "جهالت موهندیسلیگینه غلبه"سینده بیر بیتیک ایله تانیش اولماق بیزه پای دوشدو کی پی.دی.اف ده اونا "فلسفه حساب" آدین وئرمیشلر. بونلان بئله، بیتیکین ورقله رین آچئب باخارکن،"علم حساب ترجمه سی" آدیلا اوزله شیریک.
بو بیتیک، تورکییه نین ایستانبول بیلیم یوردونون ادبیات بولومونون کیتابخاناسینین قوناغی دیر.
بیتیکین آدیندان بللی اولدوغو کیمی، بو بیر ترجمه دیر همده فرانسه دیلیندن چئویریلمیش. فرانسه دیلینده یازان کیشی نین آدینین اوخوماسیندا زوراکیلیقلا قارشیلاشدیق. بللی اولمادی کی یازارین آدی "بومسوت" دور یا "بو مسوت" یادا "بو موت" دور.
هر حالدا، چئویرمان اوزون "عنایت راجی یعنی محمد روح الدین ابن مجیی الناجی سوق ساق" تانیدیر.
بو چئویرمانین تورکجه سی فرقیلی یدر. بیزیم تورکجه ساوادلا بیلگیمیز اورا چاتمادی کی آنلایاق بو لهجه تورکله ر ین هانکی بویونون تورکجه سی دیر.
بونلان بئله بیزه بئله گلدی؛ بو تورک لهجه سی یادا بو چئویرمان، بو گون اسکی هیندوستان آدلانان یئرلردن اولمالی دیر. چون یازیلاریندا بعضی سوزجوکلری ایشله دیر کی اونلارین آد، یوخسا صیفت، یوخسا باشقاسی بیر شئین اولماسینی آنلاماقدا زورلانیریق.
مثلن او، آدینین اونونده "عنایت راجی" سوزله رین، آدینین سونوندا ایسه "سوق ساق" سوزجوکله رین ایشلتمیش. عجبا بونلار صیفت دیر؟ لقب دیر؟ یوخسا آددیرلار؟ بللی اولمادی.
آمما بو بیتیکین دیلیندن، ترجمه اولماسیندان، حساب فلسفه سی یا علمی اولماسینداندا داها اونملی بیر قونو وار کی بورادک اوخومایا، تانیش اولمایا چالیشدیقیمیز بیتیکلرده اونلا اوز اوزه گلمه میشیک.
او قونو نه دیر؟
او قونو ایسه، چاغ، چاغین سولطانی، همیده اونون بیر فرمانی دیر. بو فرمان تورک، همده ایسلام دونیاسینین ان اونملی فرمانلاریندان اولابیلیر.
چونکو اولابیلیر، ایسلام همیده خیلافت تاریخینده ان بیرینجی قانون اولموش اولسون.
ترجومان بو فرمان حاقدا بئله بیر جومله قوروب: "بر منطوق قانون نامه همایون حسب الطاقه تعلیم و تدریس علم هنده سنه اراسنده علوم ریاضیّه نک موقوف علیه سسسی اولان فنّ حسابده السنه کوناکونده کتب و رسائل مشاهده اولنمش و هر برینک مسلک و رفتارلری کورلمش ایسه ده بعضیسی برهان و قضایا ایرادیله ترک اصول ایتمش اولدوغندن طرفینی حاوی و جمله علوم ریاضیّه ئی محتوی بر موالف تدارکی تامّل و تدبّر اولنوب رکن فرانسه حکماسندن بومسوت نام حکیمک بر وفق خاطرخواه جامع الطرفین اوله رق بر مولفنه دسترس اولوب نفعی تعمیم و قواعدنی حاصل و عامه یه تفهیم ایچون لسان فرانسه ویه دن زبان عذب البیان ترکی یه ترجمه سنه تصمیم نیّت اوله رق اولان علم حسابک ترجمه سنه مباشرت و دیباجه اعتباری نام نامی حضرت جهانداری ایله مزین و پر زیب قلندی."
یازی چوخ اوزون اولدو آمما اونملیسی بودور کی بورادا ترجومان بیر قانوندان سوز آچیر کی او قانون چوخ گئنیش همده قاپساملی گورونور. اوراجان کی مکتبلرده، اوخوناجاق بیتیکلر نه لر اولسون؟ نئجه سئچیلسینلر؟ نئجه یازیلسینلار؟ نئجه تعلیم اولسونلار؟ ... کیمی قونولاریدا ایچینده توتور.
بو فرمان اونا گورا چوخ اونملی دیر کی بلکه ده ایسلام - تورک تاریخینین بیر اینجیسی اولابیلر. نییه کی تاریخده همده تاریخچیلر آراسیندا گئنیش دارتیشمالار وارکی موللالار ایله فقیه لر آدلاندیردیقلاری "شریعت" دئدیکله ریندن باشقا بیر قانون مو وارایمیش؟
قانون سوزو اورتایا گه لرکن، "عورف" سوزوده اونلا بیرگه اورتایا چیخیر. چون بونا باخمایاراقکی شریعتی یازانلار، زامان، مکان، همده توپلومسال دوروملاردان اتکیله نه رک شریعیت آدلاندیردیقلارین اوزلهر ی یازیبلار.
سونرادا اونلاری شریعت آدی ایله ایشه-ایله مه قویوبلار آمما اونا شریعت دییه رک، اوز ایستکله رین، ماراقلارین، آنلایئشلارین، گورورشله رین، … ایسلاما، دینه، رسولوللاها هابئله آلله افندیله ریمیزه باغلایاراق، او شریعن قارشیسیندا اینسانلارین همده اولوسلارین هابئله امّتین دیلین، ال قولون باغلامیشلار. داها ایره لی گئده رک، اوئزله ری یازدیقلارین بئله تقدیس اده رک، دئییشیلمز گوسترمیشلر. ازلی-ابدی آلله وریندن گلمیش کیمی گوسترمیشلر. البتّه کی آللاهین، رسولون، دینین، ایسلامین … آدینا یالان دئمیشلر، یالانلار یازمیشلار، یالانلارین ایشله مه قویموشلار، اینسانلارین آزادلیقلارین، ایراده له رین، ایستکله رین … کندی دار بوغازلیقلاریندا بوغموش، اینسانلیقین دوشونجه، اینکیشاف، یارادیجیلیق، دئییشیم گوجون چارمیخا چکمیشلر.
قانون ایسه "عورفدن گلیر. عورف ایسه توپلومدان، توپلومون احتیاجلاریندان، ایستکله ریندن، تاریخیندن، یاشامیندان، گلیشمه سیندن، دوغاسیندانف تجروبه له ریندن، … گلیر. عورف، اورتاق دیل دیر.
شریعت آدلاندیرلان قونولار، ایسلام دینینین آلیب ساتانلارینین دوشونجه سی ایله آنلایئشلاری، همده اونلارین توپلوملاردا اورتایا چیخان قونولارا، چوزوم اورتدیکله رینین گوسترگه لری دیر.
عورف ایله قانون، تکجه موسلمانلاری، اونلارین اینانجلارین، اونلاری پالازلایان شریعتله ری، اونلارین دوروملارین، اونلارین چوزومه اولان بوشلوقلارین گوز اونونده توتماز. بلکه ایسلاملا موسلمانلارین حوکمو آلتیندا اولان-یاشایان توم باشقا دینله ری، اینانجلاری، اینانجسیزلاری بئله ایچینه آلاراق، بیر چوخ قونولاری دا کاپسار.
یانی، موسلمان اولسون اولماسین، اینسانلارین حاقلاری آراسیندا بیرلیگی، بئله لیکله ده "عدالت" آنلایئشین، عورف یادا قانون آدلانان اینسانلارین ایراده سی دیری ساخلار.
بو دارتیشما، ایسلام همده موسلمانلار ایله تورکلر آراسیندا وار کی عجبا ایسلام-تورک تاریخینده بیرینجی عورف-قانونو کیم یازیب؟
بو قونودا، بعضی قایناقلارلا آراشدیماجیلار، بیرینجی عوثمان اوغلو "اورهان بی”دان آد آپاریرلار.
تاریخده، بعضی اسکی عوثمانلی تاریخ یازارلاری، اینانیرلار کی اورهان بی قانونوندان سوز اتمیش. بو سوز اونون زامانیندا، حتتا اوندان یوزلر ایل سونرا بئله یایقین اولموش آمما یازیلی سند اورتایا قویابیلمه میشلر.
عجبا اویله بیر قانوننامه وار ایمیش؟ وارمیشسا، یازیلی ایمیش؟ یوخسا شفاهی ایمیش؟ عجبا یئریندن دیبیندن یوخ ایمیش؟
بو آرادا، بو ریاضیّات-حساب اویره تیم بیتیکینده، اوسته کی گوروندوگو جومله لرده، بیر یازیلی قانونا، همده چوخ گئنیش اولدوقونا بارماق قویموش.
عجبا بویله بیر قانون وارمی؟ یوخ مو؟ سورمالی، آراشدیرما لیدر.
چون، گئچن ایکی یوز اللی ایل ایچینده، بیزله رین یئینین ائله یوموش، تربیه اتمیشلر کی هر بیر قانون، موقاویله، حوقوقسال آنلایئشین کوکون، باتیلیلارین دونیاسیندا آختاریب، اونلاری دوشونجه، اینکیشاف، اینسانلیق، مرکزی کیمی گوروب، گوتورموشوک.
بودا، بیزیم، اوزوموزه اولان اینانجیمیزی آرادان آپاریب، اونلارا باغلی ساخلایئب گورونور.
بو او حالدا دیر کی بیز موسلمان-تورکلر، یوزلر ایل، دونیانین ان بویوک فیکیرسل، سیاسال، اردوسل، اکونومیسال، علیمسل-بیلیمسل، تکنولوژیسال، حوقوقسال، ... کوجو اولموشوق.
او هر ساحه ده الده اتدیگیمیز گوجله رین کولگه سینده، بیر چوخ توپراقلارلا اینسانلاری- توپلوملاری طولومدن، ایشغالدان، سومورگه لشمه دن، آزاد اتمیشیک. مغلوبلارلا، قونشولارلا، دوشمنلرله ایتّیفاقلار، موعاهیده لر، صولحنامه لر، موتاریکه لر، امکداشلیقلار، آلیش وئریشلر، گومروکلر ایشبیرلیگی، آلئش وئرئشلر، کونسوللوق-ائلچیلیک قانون قایدالاری یازیب، یاراتمیشیق.
اونلارلا، دونیادا حوکوم سورموشوک. ساواشلارین قارشیسین آلمیشیق، تیجارتین، آل وئرین امنیّه تین ساخلامیشیق. آمما ولاکن ایندیسه اونلاردان خبرسیز قالمیشیق.
عنایت راجی نین ایشاره سیندن بللی اولور کی " شهریار اسکتورتوان تاجدار و ارادربان شاه کشورکیر شهنشاه فریدون سریر حافظ تفور دین مبین خلیفه روی زمین سلطان بن السّلطان الغازی محمود بن المرحوم الغازی عبدالحمید خان بن المغفور الغازی سلطان احمدخان" چاغیندا چوخ بیر گئنیش، یازیلی قانون وارایمیش.
او قانون هانکی ساحه لری ایچینه آلیرمیش؟ دونیایا، اینسانلارا، عداله ته، حاقلارا، حوقوقا، دینلی لره، دینسیزله ره، نئجه باخیرمیش؟ نئجه او قانونلاری ایشه قویورموش؟ او قانونلارین، شریعتله هانکی آیریلیقلاری وار ایمیش؟ بو آیریلیقلاری نئجه چوزوب، شریعتچیله رین قارشی دورماسین اونلورموش کیمی یوزلر قونولارا جاواب آختارمالی.
نییه کی بو طور اویقارلیقلار، بیز تورکله رین همده موسلمان اولاراق، یاراتدیقیمیز اویقارلیقلارین بیر بولومو دور. بونا تای بولومله ری همده یاراتدیقیمیز اویقارلیقلاری بیلمز، آنلاماز، اونلارلا باریشمازساق، کوکسوز بیر اولوس، توپلولوق اولاراق، باتلیلارین اسدیردیکله رینین آرخاسینا دوشه رک، داییما گئری قالماق زوروندا، هابئله اونلاری یانسیلاماق یادا تقلید اتمک دوروموندا قالاریق.
انصافعلی هدایت
27 جمادی الاول ١٤٤٧
سون یازی:
آراشدیردیقیمیزدا بللی اولدو کی بو کیتابدا چوخلو یازی زایلیقی وار. اوندان دولایی، اوخونماسی زور اولورف هابئله هیندی دییه قلمه آلمیشیق. بو، او حالدا دیر کی سولطان محمود بن عبدالحمید خان بن سلطان احمدخان عوثمانلی طولطانی و ایسلام-موسلمانلارین خلیفه سی ایمیش کی مین یوز دوخسان دوقّوزدا (1199) دوغولموش، ایگیرمی دورد (24) یاشیندا خیلافه ته چاتمیش کی ایکینجی ماحمد دییه تانینیر.
No comments:
Post a Comment