جهالت موهندیسلیگینه غلبه 222
بو گون، دورد بیتیکه باخماق بیزیم پایئمیزا دوشدو.
1:
بیرینجی بیتیکین آدی "نجوم ترکی" دییه یازیلمیش. تورکجه ده اولماسینا باخمایاراق، اوزمانلار همیده یوکسک سویه لی اوزمانلار اوچون یازیلمیش.
بونون اوچون، یازار کندینه زحمت وئره رک، توم حئساب کیتابلاری، موحاسیبه لری، سالئب چئخیب، اونلاردان اله گه لن سونوجلاری، بیر چوخ جدوه له یئرلشدیرمیش.
اونا گورا، بو بیتیکه " نوجوم جدول بیتیکله ری" دئمک اولابیلیر. نییه کی بو بیتیکین دوقسان دورد (94) صحیفه سی وار آما فقط ایکی صحیفه سینده، بیر نئچه سطیر دوز یازیلا اوزله شیریک. قالان یاپراقلارینین هامیسی، جوربه جور جدولرله دولوبدور.
بیتیکین یازاری "سید علی بن حسین" آدلا تانئتدیرئلیبدیر. بیتیکده کی موهورلر ایله هابئله بعضی یئنی همیده فرقیلی الیازمالاردان بللی اولور کی سید علی بو جدوللهری "اسطرلاب" آدلی بیر بیتیکدن سئچه رک یازمیش.
ان باشلانقیجدا چوخ قئسّا بیر دوزیازییه وار. اونا گورا، بو بیتیک نهئچه کره ال دئییشدیرمیش.
بیر یئنی، همیده میدادلا یازیلمیش (سونرالار) قئراق یازییه گورا، بو بیتیک مین یوز دوقسان (1190) هیجری قمری ایلینده یازیلمیش.
لاکن، 1342 هیجری قمری ایلینده، بو بیتیک"الخراسانی الکاشمری الناظر الشرعیات فی طهران"ا وئریلمیش. سونوندا ایسه بو بیتیک ایران "سینا مجلیس کیتابخانه سئنا" قوناقلانمیش.
بو بیتیک، چوخ ده رین بیلگیلی، گویلر ایله اولدوزلارا حاکیم اولان اوزمانلار اوچون یازیلدیقیندان دولایی، اونو اوخوماقلا آنلاماغا گوجوموز چاتمادی.
2:
ایکینجی بیتیک "عاطف افندی اشعاری" دییه قلمه آلینمیش گورونور آمما اونو، اوخوماقا باشلار باشلاماز، ائونجه لرده، اونلا تانیش اولدوقوموزا قناعت گتیردیک.
گئچمیشده کی تانیش اولدوقوموز بیتیکله ره باخاراق، بللی اولدو؛ بو "مولانا جلال الدین رومی حضرتله رینین حلیّه" آدلی یازیسی دیر کی نوه لریدن؛ "لطفی چلبی" آدلی بیریسی اونو قوشما ایله آچیقلامیش دیر.
3:
اوچونجو بیتیگه "خواص السور ترکی" آدین وئرمیشلر. "سور" نه دئمک دیر؟ بورادا هانکی آنلاملاری داشیر؟ بللی دئییل. آمما بیتیکین بیر اینجی یاپراقینین باشیندا یازیلان لاتینجه یازیلان بولومه باخاندان سونرا، بللی اولور کی اونو “الصور” یازسایمیشلار داها دوغرو اولوب، دوشونه سی ده داها قولای اولارمئش.
گورونن اوکی بو بیتیکدن گئری قالان ایگیرمی ایکی صحیفه دیر. یانی، بیتیکین هم اوّلی یوخ دور، همیده سونو یوخ دور. بونلان بئله، تورک اینسانینین یاراتدیقی دیل ایله یازی اویقارلیقلاریندان بیر نئچه ورق دیر.
حایئف اولسون کی بیتیکدن قالان سون یاپراقلاریدا سو باسمیش. سو، اونا چوخ ضرر زیان وورموش. بعضی ورقلر اوخونابیلیر دورومدا آمما بیر چوخ ورقله رین اوخوماسی زور گورونور.
اونلان بئله، بو آنلامی داشئمیر کی قالان جئزماقارالار اوخونماز دیرلار. اوخونابیلیر آمما داها چوخ دوزوم همیده چالیشماق ایستر.
بیز ایسه بو بیتیکدن، اوردان بوردان، بیر نئچه خط اوخوماغا چالیشدیق. بو خطله ری یازان تورک، اونلاری چوخ خولاصه همده اوزمانجاسینا یازمیش.
اوخودوغوموز دان بئله آنلاشئلدی کی بو کیتابدا "دووا" یا "نوسخه" دئدیکله ری قونو اله آلئنمیش.
بیتیکین باشی ایله سونو اولمادیقیندان، اوندان هئچ بیر تاریخ، یازار آدین، نوسخه اولورسا، نوسخه یه گورا بیلگیلر، ساخلانئلان یئر کیمی قونولار الده اولونما دی.
آمما و لاکئن، اونجه دن گوردویوموز، عادت اولوندوقو اوزره، ایران ایسلام کیتابخانالاریندا، کیتابلاری اولچورلر. اولچولرده ده "خط کش" قوللانیرلار.
بو بیتیکین هر بیر یاپراقینین آشاغاسیندا، یاپراقلاری اولچمک آماجلی خط کش گورونور. اوندان دولایی دئمک اولابیلیر کی بو بیتیک ایراندا دیر. حتتا ظن ایله گومانا باغلارساق، بو بیتیک ده ایران شورا مجلیسینین کیتابخاناسیندا اولمالی دیر.
بونلاری گوز اونوندن بیر قئراقا قویارساق، قالان بولومله رین ان بیر اینجی یازیلی یاپراقینین آلنیندا، بیر کیچیک لاتین الیفبالی تورکجه یازیلار وار. اورادا، بو بیلگیله ری گورمک اولور.
اثر آدی: حواسّ صور
جیلیلد: جیلدسیز
یارپاق سایی: اون سگّیز (18)
سطیر سایی: اون بیر (11)
کتابخانه: میللی کیتابخانا - آنکارا
قونو: ایسلام دینی، ادعیّه ایله حواس
دیل: تورکجه
4:
بو اوتورمون دوردینجی اوزمانلیق آلانلاریندا یازیلمیش تورکجه، همیده اوچ یوز ایل گئچمیشه دایانان بیر بیتیکین آدین، پی.دی.اف-ین اوزه رینده "احکام امپراتور به کرت" دییه، فارس دیلینده قلمه آلمیشلار. او ایسه، اینگیلیزجه سینده، "پرینستون بیلیم یوردو کیتابخاناسی"نین یازدیقینا گورا، بیتیکین آدی
"Collection of petitions and imperial edicts pertaining to Crete" دیر. فارسجاسی "مجموعهای از عرایض و فرامینِ سلطنتی مربوط به کرت (جزیرهٔ کریت)" اولمالی ایدیر.
اگر تورکجه یه چتویرسنیز "سولطانلیقدا کئرت آداسی ایله باغلی بیر پارا فرمانلار ایله عراییض توپلوسو" داها آنلاملی آد اولابیلیر.
بو بیتیک، آمریکادا، پرینستون بیلیم یوردوندا ساخلانئلیر. بو بیلیم یوردو، بو بیتیکی ایگیرمی دوققوز یاپراق اولاراق، پی.دی.اف شکلینده، همیده موفته اولاراق یایمیش.
لاکن، قئید اتمیش کی هر هانکی بیر کیشینین بو بیتیک حاقدا مالیکیّت ایدّعاسی اولورایسه اونلارلا ایلگییه گیرسینلر. کیتابین جیلیدین ایله آغ یاپراقلارین چئخارساق، یئرده، اون (10) یاپراق قالار. هر یاپراقدا اون دوقّوز (19) خط یئرلشمیش. بو سطیرلر بیر بیرله رینین قارنئنا گیرمیشلر.
سوزلرده او قدر بیر بیرله ریندن آیری دئییرلر همیده، یازیلمیش جوهرین بویاسی گئتمیش، پوزقون، سولموش کیمی گورونور. بونون اوچون ده، بیر چوخ سوزله رین اوخونماسی زور گورونور آمما اوخوماسی ایمکانسیزدا دئییل.
بئله گورونور کی بو بیتیک، دوولت ارکانئندا، بیر سئرا گوزاریشلر، شیکایت لر، دوولت آراشدیماجلارینین یازدیقلارینین توپلوسو دور.
یازار (نوسخه چی) اونلارین یازیلماسیندان، آرشیو اولماسیندان ایللر سونرا (1143 هیجری قمری ایلینده)، اونلارین بیر سئراسین اونونه آلاراق، اونلارین اوزوندن کندی اوچون یادا دوولت ارکانی اوچون بلکه ده مکتبده تعلیم آماجلی، بیر نوسخه یازمیش، حاضئرلامیش.
یانی بو بیر نوسخه دیر کی اوچ یوز دورد ایل اونون عومروندن گئچیر.
بونون اوچون، هر بیر راپورون، شیکایه تین، آراشدیرمانین، ... آدین، قونوسون همیده تاریخین، مطله بین باشیندا همیده قئرمئزی جوهر ایله یازمیش.
اصلینده، بو بیتیک دوولت آرشیویندن بیر توپلولوقدور. بو توپلولوقون ایچینده، دووله تین نئجه ایشله ییشی ایله، ایداره سیستیمی ایله، عدلیه نین ایش سیستیمی ایله، عوموم خالقین دوولت ایشچیله ریندن شیکایتله رینه یئتیشمه سیستیمی، توپلومون سئنئخ سالخاقلئقلارینین گه تیر گوتورو ایله، اوردو ایشله ری ایله، شهرسازلیقلارلا، ... تانیشلیق الده اتمک اولور.
بو بیتیک، اوز اوزونده، تاریخدن، توپلومدان، ایداره سیستیمله ریندن هابئله ...، بویوک بیر آراشدیرما قایناقی اولابیلیر. بلکه ده اوخوجولاری، آراشدیرماق اوچون دوولت آرشیوله رینه یونله ندیریر.
بونون یازیلارینا دایاناراق، بیتیگین ان باشیندا گلن راپور، بیر فرمانین اوزون یازیر کی مین یوز ایگیرمی اوچ (1123) هیجری قمری ایلینده صادیر اولوب دور.
انصافعلی هدایت
02. جمادی الثانیه ١٤٤٧
No comments:
Post a Comment