کیتاب اوخومالییق: سومورگه چی و سومورگه لشتیریلن - 10

 

کیتاب اوخومالییق: سومورگه چی و سومورگه لشتیریلن - 10

یازار: آلبرت مئمی

بو گون بو کیتابین اتوز دورد اینجی صحیفه سینده، "سومورگه چیلیین آلداتیی باشکا کیشی لر" باشلیقی آلتیندا یئنی موضوع آچیر.

گئچمیش صحیفه لرده، سومورگه چی، سومورگه اشتیریلن لر، یئرلشیمجی لرین اوزللیگ لرینی آچیقلامیشدی. هابئله بیر طرفده سومورگه چی، اوبیری طرف سومورگه لشتیریلن لر وار دیر و بونلارین مادی و روحسال دورموراریندان سور آچدی و ایلیشکیسیندن ده یازدی. اگر بیزیم دورومو بو چارچیوه ده آچساق: فارسلار؛ سومورگه چی، آزربایجانا گوچورولن کوردلر ایسه یئرله شیمجی، بیز سومورگه ده یاشایانلارسا؛ سومورگه لشتیریلن لر، وطنیمیز ایسه سوموگه آدلانیلیر. بیرده بیزدن اولان فارس و سومورگه یانلیسی- پان فارسلار واردیر کی اونلارا کیچیک سومورگخ چی ده دئدی.

بونلاردان بللی اولار کی کیچیک سومورگه چی لر و یئرلشیمجی لر فارسلا سومورگه چی لرین یانیندا و بیزیمن قارشیمیزدا دوربان، فارسین سیاستلرین دن دستکلیه جکلر. نییه کی اونلارین کیچیک کارلاری، وار.

بو ردا یئنی بیر موضوعنودا آچیر. اودا "آسیمیلاسیون" دور. آسیمیلاسیون؛ تورکجه ده "دئوشیرمه" دییرلر. یعنی بیر آزینلیقین، چوخلوقدا حل اولوب ایتمه سی. آزینلیق، چوخونلوقون گوجونه بویون ایمیش، اونون دیلین، کئییمین، کولتورون تقلید ادیر.

اوجور کی گورونور، آسیمیلاسیوندا بیر آزینلیق وار کی چوخونلوقدا ارییر باتیر گئدیر آمما ایراندا آزینلیق حل اولمور بلکه چوخونلوق دور کی آزینلیقدا باتیر یوخ اولور. نه دن؟ چون، هئژمون قوروپ، دوولت، ثروت، یونتیم، اوردو، قانونف سیلاح و توتوب، آسیب، کسمه گ.چ. آزینلیقدا دیر.

ایران دوولت مقاملارینین وئردیگی بیلگیله ره گورا، ایراندا یاشایان میللت لرین ان آزی یئتمیش بئش فاسئزی فارس دئییل لر. بلکه آزربایجان تورکو، قشقایی تورکو، تورکمن لر،عرب لر، بلوچلار، لورلار، گیلک لر، مازنی لر، و کوردلر دن عیبارت دیرلر. بورادا بو میللت لر گونول له، تقلیدله فارسلاردا ارییب کئتمیرلرو بلکه چوخ موقاویمت وار. آمما فارس دوولتی بیر سیستیماتیک برنامه ایله بونلار، هر گون داها چون فارس دیل و کولتورونده اریتمه یه چالیشیر و زور یاپیر.

آسیمیلاسیون او توچلوملاردا اولابیلر کی  آنا یورتدان کوچه رک، بیر باضا توپلوما یئرله سیرلر. بونلار آزلیقدا دیرلار. اورادا داها قولای یاشاماق و اوزگه کیمی گورونمه مک وقولایجا ایش گوج بولماق ائوچون، او توپلوموندیلین، گئییمین، آکسان و لهجه سین، یئمکلرین، ایچمک لرین منیمسه مک زورلوقوندا قالیرلار تا توچلومدان دیشلانماسین لار.

حتتی دوولت لر تازا یئرله شیمجیلر ائوچون دیل درسلری قویوب و اونلاری نئجه داها قولای ارییب گئتمه نین قولای یوللارین اویردیرلر. بو ایش بولماق ائوچون، تکلیکدن اوزاق دوراراق، روحسال خسته لیکلردن ایراق اولماق ائوچون گوسته ریلیرسه ده، ایلیناسیونا گوتورن پورقراملار دیرلار.

آسیمیلاسیونلا مانقورلوقون آراسیندا درین فرقی وار. مانقور، اوزله لر الی ایله توتولور. حبسه آلینیر. تج ساخلانیلیر. آچ سوسور قالیر. اونو چوخ ایشکنجه ادیرلر. باشینا موصیبت گتیریرلر. یعنی جیسمی ایشکنجه لردن سونرا، روحسال ایشکنجه لره، توهین لره، تحقیرلره، دوستلاری دوشمن گوسترمه یه  و ... چالیشیرلار. بو ایشین ایچیندهف بیر چوخ توتقونلار چانلارین الدن وئریرلر آمما مانقورلاشامیرلار. چوخ آزی ایشکنجه لردن، آجلیق، سوسوزلوقلاردان جان قورتاراراق، روحسال ایشکنجه لرین آلتیندا، آنا آتاسینی بئله دوشمن بللر.

یازار بورادا "اسیمیلاسیون آدایلاری" دییه بیر قونونودا آچیر. یازا تونسی و آلجزایری  . گور اونونده توتاراق، اورادا یاشایان "اسپانیالی"لار، "مالتالی"لاری و "ایتالیا"لیلاری، فرانسه لی لرین الی ایله آسیمیله اولموش گوسته ریر. "کالیسکالیلار" و یهودی لرده "آسیمیلاسیون آدیلاری" گورونور.

اصلینده یهودیلر، چوخ اوزون زامان دوولتسیر قالیب لار و دونیانین بیر چوخ ائولکه لرینده و میللتلر آراسیندا سوی قیریما اوغلانیبلار. آمما بو دین و دینچیلیک، دیلین و دینین، حتتا گییملرین ساخلامیش. 

نه دن؟ 

چون بو دینده خانیملار، دینی و دیلی ائولادلارینا داشیرلار. یهودی لرین تجروبه لری، فارسلاشمیش ایراندا یاشان تورکلردن، عربلردن و ... فرقیلی دیرلر. ایراندا چوخونلوقلا خانیم لار و قیزلار داها یئز آسیمیله اولورلار. 

من بونون نه ده نین آراشدیماقلادا مشغول اولدوم. منجه چون ایراندا ، خانیملارین هئش بیر ایشه، داورانیشا، آزادلیقا، دولانماقا، بزنمه یه، موسیقیه، و ... ایذین لری یوخ دور، اونلارا تکجه قالان آچیق قاپی، ائوز گوز عملیاتی و فارس دیل و کولتورونده ارییب گئتمک دیر. بوندان دولایی، من وارام، منده آدامام، منیمده وارلیقیمی گورون دییه، آسیمیله نی سئچیر تا کندینه بیر امنیت و یاشام قالاسی دوزلتسین.

یازار داوامیندا بئله یازیر: بونلارا کیملری اک یا علاوه اتمک اولار؟ سومورگه چی لر، سومورگه اهالیسینن ایچیندن مودولر و تمثیل چی یا نوماینده لر سئچیرلر. بونلار دا سومورگه آدای دیرلار. بونلار کرگ کیسومورگه چییه، دوشونجه ده و عملده ایثبات اتسین لر کی سومورگهچی اونلارا گووه نه بیلر. سومورگه چی نین یئری بوش قالماز. بونلار سومورگه دولتی ایله ایشلی ین هر بیر آدام اولابیلر. خوصوصی ایله کی ایراندا بونلاری اونلار ایمتاحان، آختاریش، جور به جور یئرلردن سورقو سووال دان سونرا ایشه آلینیرلار کی هر باخیمدان سومورگه چی لر ایته دیک لری اولسونلار.

فرانسه نین الجزایر و تونس سومورگه سینده یاشایان ایتالیالی و مالتالی لار او قدر یوخسول دولار کی اونلارا ایلگیلی آیریمجیلیقدان دانیشماق بئله ساچما گورونه بیلر.

بوندان بللی اولور کی ایکی دوشمن، بیر بیرینین یورتداشلارین چوخ آشاغادا ساخلیرلار. بوندان بللی اولور، دوشمن گورونن بیر میللتی، سومورگه چی داها چوخ تورهینه، تحقیره و آجلیقا معروض ساخایرلار.

آمما ایر فرانسه لی لر، ایتالیالی لارا یا مالتالی لارا موحتارج اولورسالار و اونلاردان سوء ایستیفاده اتمک ایسته سه لر، اونلارا چوخ چوخ آز بیر ایمکان تانیرلار، ایتالیالی لار و مالتالی لاری، شومورگه لشتیریلن لردن فرقیلی گوسترمه گه چالیشیرلار.

نئجه کی ایراندا، فارسلارین تورک لره احتیاجلاری اولاندا، اونلارا "تورک" دییرلر و علاوه ادرلر کی "آزربایجان سر ایران است" و بو ایچی بوش جومله، آزربایجانلی لارا بیر ایمتیاز سایئلار وآزربایجانلی لار فارسلارین یولوندا جان باشدان گئچرلر. اولومه بئله گئدرلر. او حالدا کی بو جومله نین هئش بیر اولوملو اتکیسی بئله اولماز. یعنی آزربایچان نئجه بیر باش دیر کی دیلسیز دیر. تورک دیلی و کیملیگی قاجاق دوروموندا دیر.

سومورگه "کیتله" لرینده (بللی اولمایان و قیسا بیر زامان ایچینده توپلانان اینسانلارا کیتله دئییلیر کی بیر بیرلری ایله فولان تاکیمی سئومکدن باشقا هئش بیر بنزرلیک لری یوخ دور. فوتبال تاماشاچیلاری کیتله حساب اولونور) آز چوخ بیر اوستونلوکلری اولورسا دا اونلارلا سومورگه چی-سومورگه لشتیریلن لرین آراسیندا بیر آماجلاری واردیر. اما هر کسن یورینین فرقینده دیر و بیلیر که فرقیلی دیر.

بو فرقیلی اولماقلار، اونلارین سومورگه - سومورگه چی آنالیز ادرکن، آنلاشیلیر. فرانسه نین سومورگه سینده یاشایان ایتالیالی لار، ایداره سیتیمنده و قاونوندا کی فرقیلیکلرینه گورا گیجیک (حسادت) ادرلر. اما گئنه ده، ایتالیانلار سوموگه لی لردن داها اوستون دورلر.

بونا میثال اورنک، ایراندا کی ارمنی لرین دورومو دور. ارمنی لر، مسیحی اولدوقلاریندان، مسیحی دونیاسی اونلاردان اولوسلار آراسی قانونلارا و سفیرلیک یا کونسوللوقون جیددی نیظارتی آلتیندا اوقلدوقلاری ائوچون، مدرسه لرده ارمنی دیلینده درس اوخوماق ایذینی وئریب دیر. اونیوئرسیته لرده ده ارمنی دیلی اوخوماق حاقلاری وار. آمما ایراندا کی تورکلرین بونا تای حاققی یوخ دور. 

نییه؟ 

چونکو ایران، روس و حتتا تورکییه بئله، تورکلری داها تورک تانیتمیرلارو تورکلری توپراقلاریله تانیدیرلار یادا ائلین آدی ایله تانیدیرلارو بوندان دولایی دا هئش بیر تورک دوولتی، ایراندا یاشایان تورکلر حاقدا، ایران دوولتی ایله موذاکیره لر و دانیشیقلار آپارمیرلار.

چوخونلوقلا، سومورگه چی (فرانسه لی لر) طرفیندن آتیلماقلارینا باخمایاراق، ایتالیالیلارا  تای اینسانلار آنا یوردا باغلی قالیب قالماماقدا شک ده دیرلر. یو حالدا کی هر ایکی سی ده اوروپالی و بیر اورتاق دین صاحیبی دیرلر، سایسیز گلنک دن، دویقو ایله بیر بیرلرینه باغلانیرلار.

 اونلارا (ایراندا ارمنی لره) ایتالیالی لارین سومورگه لشتیریلن لره، سایی مومکون اولمایان قدر، اوستونلوکلری وار. داها ایی ایش فورصتی، سفالت و بدبختیلگه قارشی و خسته لیگینه قارشی قورومالاری وار، داها یاخجی ائتیمی وار، هابئله سومورگجی اونلارا سایقی قویار و ویقار و غورور وئرر.

انصافعلی هدایت

تورنتو -کانادا

09.05.2022