کیتاب اوخومالییق: سوموگه چی و سومورگه لشتیریلین لر - 9

 کیتاب اوخومالییق: سوموگه چی و سومورگه

 لشتیریلین لر - 9

یازار: آلبرت مئمی

بو گون، کیتابین صحیفه سیندن "کیچیک سومورگه چی" بولومو اوخویاراق، اوتوز اوچونجو صفحه سین اوخودوق.

کیچیک سومورگه چینین روحسال، توپلومسال، ایشسل، ایداره سال و عدالت سل یونلردن فایدالانماسیندا دانیشدیق.

یازار اینانیر کی اگر سومورگه چی نین ایش لر ائوچون یا ایداره روتبه لری ائوچون سیناول لازیم اولورسا، ایش لر ائونچه دن اونون ائچون آیریلیر. سیناولاردا اونون دیلینده اولار. اگر سیناو سومورگه چی و فارس دیلینده یوخ، تورکجه ده اولورسا، فارس دیللی بیریسی سیناودا بیر تورکدن چوخ گئری قالماسیندا شک یوخ دور. آمما سوموگه اولونان میللت، فارسجا و سومورگه چی دیلینده سیناوا گیریر ایسه یورده یوز چتینلیک چکچجک.

بیر آیری طرفدن، اگر سومورگه چی ایله سومورگه لشتیریلن لرین، مادی و ثروت و طبقه یا صئنئف باخیمیندان برابر اولالار و سومورگه چی نین هئش بیر اوستونلوگو اولماسا،

بورادا صئنئف یا طبقه نی ایکی یئره بولور آمما ایراندا توچلومسال طبقه لر چوخ دور. ان باشدا رهبر و اونونا یاخین اولانلار دورور. ایرانین ثروتینین بیر چوخو، هابئله گوج و قودرت اونون و یان یوره سینده کی لرین الینده دیر.

اوندان سونرا، بویوک آیتوللاه لار کی حاکیمییت وخامنه اییه یاخین دیرلار، ثروت، گوج و سوز گئچرلیگی اونلارین الینده دیر.

لاکین، موللالارین سیاسال، ایقتیصادی، یونه تیم کیمی ساحه لرده، ساوادلاری و دئنئییلم لری یوخ دور. هابئله اکونومیده دولانان پول و ثروتین بویوکلوگونده ده خبرسیز لر. بونون ائوچون ده وانفاری ایداره چیلرین اللرینده اویونجاق اولورلار. سیاسی لر، اکنومیست لر، تیجارتچی لر، وزیرلر و یونه تیم لر اونلارین باشین بیر آز پوللا قاتیر، آرخادانسا بویوک پوللاری ائوزلرینه چیخیرلار.

ائوچونجو صئنئف ایسه دوولت باشچیلاری و اونلارین ایالتلرده کی حاکیملری دیر. بونلارین دا اللرینده چوخ بویوک پول، گوج وسوزگئچرلیلیگی وار. مثلن؛ ایرانین بیر پارلمان عوضوو رسمی بیر دانیشیقدا دئدی: ساغلیق باکانی نین کندیسینین و عاییله عوضولرینین آدینا 120 دن فاضلا داوا-درمان (علاج) شیرکتلری وار کی وزیرین امری ایله علاجلارین باشقا ائولگه لردن آلینماسی، دوولته ساتیلماسی، دوولتدن آلینیبان باکانا باغلی اولان داغیتیم شیرکتلری الی ایله اونلار قات باهاسینا داغیلیر. حتتی زامان زامان، علاج ائوچون دوولت دن دوووز آلیرلار، علاج و داوا درمان یئرینه چوخ راهالی آرابالار گتیریرلر.

بورادار میلیونلار میلیارد تومن پارا قازانجیندان سئوز گئدیر. بونو دایاندیرماق ائوچون ایراندا هئش بیر قانون یوخ دور. آمما دونیادا بونا "کارلار قارشیلیقی" آدی وئریلیر. یعنی بیر باکانین حاققی یوخ دور، الینده کی بیلکیلردن، ائوزو و عاییله سی یادا یاخینلاری ائوچون قازانج الده اتسین. بو قانونلارا هایگیری دیر. ایراندا ایسه یایقین بیر یول یونتم دیر. میللت وکیللری بئله، مبلیاردلار پارا خرح ادیرلر تا مجلیسه گیریب، یوزلر قات چوخ پارا قازانسین لار. نییه؟ چونکو، کیچیک سومورگچی، ائوزونون سینیرلی قازانلارین قوروماق ائوچون، سومورگه چی لرین اوست اللرینین سینیرسیز قازانلارین دستکله مه لی و  اونلاری اورت باس اتمه لی دیر.

بیر آیری صینیف ایسه بویوک اتحالچی و ایخراجچی لار (واردات و صادرات) دیر. بونلار ایسه سککسن بئش میلیونلوق بیر نوفوسون یاشامینا لازیم اولان بیر اورونو، اوست اللرله ال اله وئره رک، مانیپوله اتمیش و کندی الینه گئچیرمیش دیر. بونلارا "سولطان" آدی وئریلمیش. قند و شکر سولطانی، یاغ سولظالنی، پیرینج یا دوگو سولطانی، آرابا سولطانی، مئشه و آغاج سولطانی، قاچاق سولطانی، بنزین سولطانی، مازوت سولطانی، قیر سولطانی، خاوریا سولطانی، بوغدا سولطانی، یئر آلتی قازینتی لار سولطانی کیمی سولطانلیق لار وار. بونلارین هامیسی سومورگه چی لره باغلیلار. سومورگه چی لر، بیله رک، بونلارا بو تل اللیک سولطانلیقلاری وئرمیش لر. بو سولطانلیقلار، سومورگه لشتیریلن لرین الینده اولماز. اولورسادا، بیر درجه دن چوخ گوجلنیرسه لر، اونلاری بیر باهانا ایله توتوب، ماللارین اللریندن آلیب، ائوزلرین جبسه سالیب یادا اعدام ادرلر. بونلارا میثال اولاراف بیرعرب کوکنلی و بیر تورک کوکنلی نی گوسترمک اولار. بابک زنجانی تورک کوکن لی و شهرام جزایری عرب کوکنلی دیر. هر ایکیسیده توتولاراق، جبسه دوشوب لر. ثروتلری اللریندن آلینیب. بونلار، چوخ بویوک پوللاردا نانیشیرلار کی ایرانین لیدرینه و باشقا سیاسال، دینسل، باکانلار، پارلیمانتاریست لر، والی لره و حاکیم لره روشوت اولاراق وئرمیش لر.

بیر صئنئف دا اورتا آدلانان صئنیف دیر. بو صئنئفسا، طب ساجه سینده، محکمه لرله ایلگیلی ایش لرده، موهندیسلیک ده، بازاردا، اورتا دوزیده فابریکا صاحیبلری دیرلر. بونلارین بیر چوخونون ایشی و قازانجی سومورگه چی لره دایانماز و کندی آیاقلاری . اوسته دورابیلرلر. هابئله، فیکیر ائوزگورلوکلرین ساخلایابیلرلر.

سون صئنئف یا طبقه ایسه ایشچی لردیرلر کی پارا پوللاری یوخ دور وپارا قازانماقا گورا جانلاری ایله چالیشماغا محکوم دورلار. بونلارین یاشامی چوخ چوخ زور گئچیر. قارینلاریندان، گئییم لریندن کسمک زوروندا دیرلار. بونلارین ائولادلارینین بیر چوخو آشاغا صئنئفلاردان بئله اکولو ترک ادره رک، چالیشمایا و عاییله نین خرجینه قاتقیدا اولماغا چهد ادرلر. ائولنمک لری و اره گئتمه لری چوخ آغیر دورومدا اولور. کیراجی دیرلار و کیرانی یئتیرنمزلر.

بوقوروپون بیر پوخو وار کی یاشاملاری ائوچون سوموگه ئن شومورگه چیلرین آنا یوردلارینا گ.چر و اورادا دا سفالت له یاشارلار. سون زامانلاردا گورونور کی بونلارین بیر سوروسو، گئجه لری مزارلیقلاردا گئچیریرلر. یا بعضی آییله لر، ائو صایبلرینین داملارینین اوستون جیرالار و اورادا چادیر قوراراق، یاشارلار.

بونون ائوچون دور کی یازار دئییر: اگر چیکیک سومورگه چی و سومورگه لشتیریلن لرین اکنومی طبقه و مادری دورومو یئتنکلر و چیخارلاردا برابر اولورسا،هر زامان سومورگه چی او قدر کور دئییل یا کورلاشماشدیریرمامیش یا بئینی یئخانمامیش که اونون ائوچون گئدن آیریجالقی اینکار اتسین.

اگر سومورگه چی، هردن ائوزونه زحمت وئریب و دونه رک آرخاسینا باخیرسا، مدرسه دوستلارین و گئچمیش مسلکداشلارینین دورومونا باخارسا، اونلا سومورگه لیلرین آراسیندا اولان درین و قات بقات فرقلری، دانماسی ایمکانسیز اولارق گوره جک.

اگر سومورگه چینین جانی بیر شئی ایسترسه یادا بیر احتیاجی اولورسا، اونلاری، سوزو گئچن سومورگه چیلره سئزدیریرسا، اونلار اونون ایسته یین یئرینه گتیره جکلر. یعنی بیر پانفارس، پان ایرانیست، بسیجی، دولت ایشچیسی کیمی سومورگه یانلیسی نین احتیاجی اولورسا، سومورگه ده اولان سوزو گئچن سومورگه چی لر، اونا ایستهدیگی و اینتیظار چکدیگی جاوابی وئررلر.

سومورگه چی یه، سومورکه لی سایغی کوسته ریرسه و اونا اونجه لیک وئرسه لر، چوخ سئوینر.

یازار بوردان سونرا، بیر نئچه جومله ده سوموزکه اهالیسی نین روحسال دورومو حاقدا یازیر:

سومورگه لشتیریلن لر، سومورگه دن گلن سومورگه چیلره، ائوز خالقینی نین بیلگین لریندن داها چوخ اونم وئریر. مثلن بیر فارس سیاسی چالیشقلن گلیرسه، بیر فارس موسیقی قوروپو گلیرسه، بیر فارس سیناماچی گلیرسه، بیر فارس قازئته چی کلیرسه، یا بیر فارس جیزب لیدری گلیرسه و ... اونلارا داها چوخ سایقی گوسته ریر.

بورادان بللی اولور کی نه دن قاشقالیی لره کیچیک سومورگه چی لر ایذین وئرمیرلر تا قشقیایی شهرلرینده تورک موسیقی ک.نسئرتی گئچیریلسین آمما فارسلارین کونسئرتی دالبا دال قشقایی شهرلرینده گئچیریلیر. یا تورکو کیتابلارا چاپ ایذینی وئریلمیر آمما تورک شهرلرینده فارسجا کیتابلار چیخیر و ساتئشا گیلیر. یا تورک اینسانئنا گارتی قورماق و گارتی آلانیندا چالیشماق ایذنی وئریلمیر. تورکجه درگی و قازت حاققی وئریلمیر. و مین لر ایش بونا تای دیر کی کیچیک سومورگه چینین سددینه چاتاراق، دایانئر و حرکت اتمیر.

البته بورادا داها بیر مووضوعدا وار. بو تکجه کیچیک سومورگه چی، پانفارس، پان ایرانیست دئییل کی ائوز خالقین آشاغی و اسگیک گورور و اونلارا اونم وئرمیر. بلکه توم سومورگه حالقی، ایللر بویو تحقیر اولدوقلارینا گورا، آشاغالاندیقلارینا دایاناراق، "داون سیدندیرومونا" موبتلا اولوبلار. اونلاردا، تیکراردان دولایی، اونلارلا آشاغی داورانیشلارا عادت ادیب لر. اونلاریندا بئیینلری یئخانمیش و گندی کندلرین آشاغا گورورلر. نیه کی ائوز لرینه گوون لری یوخ دور. سومورگه لشتیریلن لرین داورانیش اولگولری و قلاووزلاری سوموگه چی لر دیر. اونا اساسن، اونلاردا، سومورگه چییه باخاراق، کندیلرین، کندی دیللرین، کندی تاریخ لرین، کندی گلنکلرین، گوره نکلرین، عورف-عادت لرین، آشاغالارلار تا سوموگه چییه بنزه سینلر. بونلارین ایچینده و روحلاریندا توپلومسال خسته لیک لر وار. زامان گئچدیکچه، بو خسته لیگی دوغال بیلرلر و خسته اولمایانلاری غیری دوغال گورورلر. یالتاقلیق خسته لیگی.

بو خسته لیگی داها قولای دوشنمک اوچون، سومورگه چی لاردن اولان سیناماچی، یازار، قازئتچی، موغننی،  و ... سوسیال آغدا (شبکه لرده) فالووئرلرینه باخاراق، اونلاری قارشیا قویاراق، آنلاریق کی نه قدر فارسلارا اویموشوق. سوروشمالییق کی نه دن تورکلر، فارس سومورزگه چی لری داها چوخ فالو ادیرلر؟ نییه اینانمیروخ کی بیزیم، ان آشاغا آدامیمیز، سومورگه چینین آن یوخار و ان یاخجی آدامیندان، داها یاخجی اولمالی و گورمه لی و داها چوخ دستک وئرمه لییک. نییه کی او بیزیم دیر آما سومورگه چی بیزیم دئییل بلکه دوشمه نیمیز دیر.

کیچیک سومورگه چی، سومورگه چیلرین سئوزلرینه، ائوز خالقئندان اولان عالیمین  سوزلریندن چوخ اینانیرلار.

یئرله شیمجی، پانفارس، پان ایرانیست لرین ائولادلاری، دوغدولدوغو آندان، طبقه سیندن موستقیل اولاراق، بللی بیراخلاق و شخصیت صاحیبی اولور. "بو بیزدن دیر" دئییلر.

بو آدام، ده یرلی و زورلو قوروپلارین عوضوو اولار. سومورگه اونون تاریخسل  تعطیلرینی، حتتا دینی تعطیللرینی ده تعطیل اده جک لر امما یئرلی لرین تعطیللرینه اویماز. هفته لیک تعطیللری ده سومورگه چیلرین هفته سونو گونلرینه چئویررلر.

هئیکللر، آنیت لارین اوستونده دالغالانان بایراق، سومورگه چیلرین بایراقی دیر. جاده لر و خیابانلارین آدلاری فارس شاعیری، فارس اینسانینی آدی دیر. توپلومسال ایله تیشیم، رادیو، تیلویزیون، قازئت لر، درگی لر، اینترنت، اویدو، فیلیم، سیناما، تاتر، کیتابلار و ... سوموگه چینین دیلینده دیر. سومورگه تحقیره موبتلا اولدوقلاری ائوچون،حتتا بئله سومورگه چیلرین گیسی لرین، پارتارلارینین رنگی، دیرناقلاری، ساچلارینین بویاسی، پیلاستیک عملیاتلاری، ، تاویرلار یا داورانیشلارین تقلید ادر. حتتی اونون لهجه سین بئله تقلید ادیر. نیه؟ چون ائوزون آشاغا گورور. هر نه فارسی دانیشیر، او قدر ائوز  ایچینده، فارسیدا لهجه سی نین اولماسی نین حیقارتین داها چوخ حیس ادیر. بو آغاشا یا داون کامپلئکسه معروض قالدیقی ائوچون، او حیسدن قاچماغا چالیشیر امما هر نه قدر چالیشیرسا، او قدر حیقارته بولاشیر. بو آشاغالیقدان قورتارماق اولاناقسیزدذیر ایللا کی اونون قارشیسندا دایانا و اونلا شاواشا و ائوزونون دیلینه، وارینا اینانا و فخر اده. هر نه دقر ائوزنون وارلیقینا، دیلینه، کولتورونه، تاریخینه، خالقینا و ... اینانیرسا، اوقدر ائوز گووه نین الده ادر و آشاغالیق دویقوسوندان خیلاص اولار.

انصافعلی هدایت

تورنتو - کانادا

07.05. 2022