کیتاب اوخومالییق: سومورکه چی و سومورگه لشتیریلن لر - 15

کیتاب اوخومالییق: سومورکه چی و سومورگه لشتیریلن لر - 15

یازار: آلبرت مئمی

14.05.2022

 بوردان بویانا، یازار "عئرقچیلیق" قاورامیندا اورتایا گتیریر. عئرق "نژادپرستلیک" دئمک دیر. گئچمیش صحیفه نین سون جومله سینده دئدی "سومورگه لشنلر واراولوشلارینی پایلاشانمازلار." یانی، سومورگه چیلرین سومورگه سیندن قورتولسالار بئله، ائوزله رینین واراولوشلارین کیمیایله پایلاشامازلار؟ بو جومله منه ۀغیر و هضمی زور اولدو. ونودا عئرقچیلیقا باغلاماغا چالیش دیر. والاولوش ایله عئرقچیلیق آراسیندا هانکی باغلار وار. نه دن عئرقچیلیقی پیش(منفی) گورسه دیر؟ عئرقچیلیق می پیس بیر تاوئر دیر؟عئرقچیلیقین هانکی ایشلم لری وار؟ نه دن دوننه دک هز بیر میللت عئرقیجی ایدی آمما بوگون عئرقلا موخالیف دیر؟

منجه، عئرق بیر توپلومسال، سیاسال، دوشونجه سل، تاوئرسال، اولوس سال،حتتا بیر اولوسلار آراسی بیرلشمک قاورامی دیر. باشدا دئمه لییم کی اولابیلر هر قاوراما تای بو قاورامدان دا پیس و کوتو آلقینلیقلار اولموش اولسون و اولوب دور.

بیر ائورنک و سورو ایله بو دارتیشمانی داوام ائدک. اوروپالیلار هانکی قاورام یا قاوراملار ائوزرینده بیرلیک یاراتدیلار؟ کریستییانلیق می ائوزرینده؟ اوروپالیق می؟ توپراق می؟ منفعتلر می؟ سیاسال منفعتلر می؟ اوردوسال یا عسگریسل می؟ اکونومیسال می؟

اوروپالی کریستییانلار، بیرلشمه دن ائونجه، یوزلر ایل بیر بیرله ریله ساواشاراق، بیر بیرلرینین توپراقلارین و اینسانلارین زورلا ایشغال اده رک، میلیونلار آدامی ائولدوره رک، بیر ایمپیراتورلوق، بیر اوروپا، حتتا داها بویک تک دوولتلیک سیستیمین یاراتماق ایستیرمیش لر.

بو ایستک، بیر چوخ دینلرین و بیر چوخ میللتلرین تاریخی آماجلاری اولموش و ساواشلارا یول آچمیش. بو یولدا عئرقچیلیق ایدئولوژیسی اونلارین اللرینده بیر کسگین سیلاح اولموش. بو سیلاحین آلتیندا، اینسانلاری بیرلشدیرمه نی باشارمیشلار. اونلاری ساواشلار سوروموشلر. دیگر عئرقلاری، ائللری، دوولت لری، یئنمیش و توپراقلارین آلمیشلار. اوجسور بوجاقسیز حاکیمییتلر یا ایمپرایالار یاراتمیشلار. آمما گئنه ده دین، عئرق آدینا گوجله نن ائللر، او بویوک حاکیمییتلری یئنه رک، یئنی بیر حاکیمییته یا حاکیمییت لره یول آچمیشلار.

اوروپالیلار، گئچمیش یوز ایلده، دونیانین ان آچیماز و ائدولدوروجو ایکی ساواشین یاراداراق، دونیانین بیر چوخ میللتلرینه زورلامیشلار. چوخ آجیماز بیر سویقیریلار یولا سالمیشلار. جالیب دیر کی آلمان عئرقچیلیقلا گوناهلانیر. سورمالی دیر کی اینگیلیس لر، فرانسه لیلر، ایسپانالیلار، ایتالیالیلار، و باشقا ائل یا میللت دئدیگیمیز اینسانلار هانکی قاوراملارا دایاناراق، خالقلارین ساواشمایا، عاییله دن اوزاقلاردا ائولومه و تانیمادیقلاری آداملاری ائولدورمه یه راضی سالمیشلار؟

دین می؟ توپراق می؟ اکونومی می؟ یوخ. بونلارلا اولابیلمزمیش. نیه کی اوروپالیلارین هامیسینین دینی مسیحیلیک دیر. بو مسیحیلیک ایله بیربیرلرین ائورلورمه یه هوسله نه مزلر. توپراق دا اولابیلمز. چون، هر بیر میللت او بیری میللتین توپراقین ایشقال ادرکن، آداملاریندا ائولدورور. اکونومی ده اولمای. چون ساواشلاردا، ان چوخ ضرر گورون اکونومی لر دیر.

منه گورا، ان قولای و دوغال یول کی بیر دینلی اینسانلاری، بیر بیرلریندن آیئریب، بیربیرله رینین جانینا سالاراق، ساواش یاراتماق عئرقچیلیق، دیلچیلیک و یئرلیلیک اولابیلر. البتته کی توپراق ایددیعاسی و توپراقلارینا توپراق قوشما ایسته گی ده بونلارین یانیندا اولابیلر. حتتا دوشمن قاورامی و دوشمنی محو ائتمک قاورامی دئله بو یولدا کارا گله بیلیر.

اونجه لر مسیحی اوروپانین بیرلیگینین، دیل و عئرقا دایاناراق، کیلیسا حاکیمییتیندن قوپاراق، بولونموش اولدوقو و ئنی کیچیک جاکیمییتلرین یارانماسی حاقدا یازمیشدیم.

سورو بو دور کی بو اوروپالیلار، نئجه یئنیدن بیرلشدیرلر؟ دین تملی ائوزرینده بیرلشدیلر می؟ چونکو دیللری و عئرقلاری حالا یئرینده دیر و داها چوخ دا حئورمت گورورلر. هامی اکونومینی یئنی بیرلیگین سببی سایئرلار. اولادابیلیر. آمما نئجه اولابیلیر؟ هئش بیر میللتین، عئرقین، دیلین باشقا ائل، عئرق و دیله قارشی داها فاضلا اکنومیک ایستکلری یوخ مو؟ آلمان ان گوجلو ائل، دیل، عئرق و اکونومییه دونوشور. اینگیلیس بیرلیکدن چیخیر. کورونا خسته لیگی گامک آدی آلتیندا، اوروپا بیرلیگی پارچالانمایا قدر ایرلی گئدیر و سرحدلر یئنی دن اورتایا چیخیر. هر بیر دوولت، کندی عئرق و تبعه سینه صاحیب چیخماغا چالیشیر. اگر امونومی بیرلشمه نین تملی ایمیش، نه دن بو زامان باشقا تاوئرلار گورونور؟

منجه، دین، اکونمی، قازانج قازانج دئدیکلری قاچیلمامازلیقلار بیرلشمه ده اونملی دیرلر آمما اوروپالی دوشونورلر، یوزلر ایلین ساواسلاری و سویقیریملاری سونوجو، سئنیرلی عئرق و دیل یئرینه داها گئنیش قاپسالایئجی قاورامی گتیرمیش لر. چون اونلار، غئرق و دیل ایله یاراناق قاوراملارین سونوجو اولاراق میلیونلار اینسانین اولومون، شهرلرین تخریب اولماسین و اکونومینین داغلیب، گئری گئتمه سین دئنه میشلردیر. بونلارین خارابا قوئیماق گوجوندن قاچماق ایسته میشلردیر. بونون ائوچونده، داها بیر گئنیش و داها قاپساملی قاورام یاراتمیشلار. او قاورام داها گئنیش بیر عئرقچیلیقا قوجاق آچسر و کیچیک عئرقچیلیقلاری باغرینا باسیر. اودا "اروپاچیلیق" عئرقچیلیقی دیر.

اوروپاچیلیق عرقچیلیقی، هم دینسل بیر قاورام دیر. هم "آغ" یا "بیاض تنلیلیک" عئرقچیلیقی قاورامی دیر. هم دینچیلیک غئرقچیلیقی دیر. هم "ساری" توکلوک، هم "آب" یا "ماوی" گوزلوک عئرقچیلیقی دیر. هم اوستون و آیریجالیق قاورامین قاپسیر. هم اوستون تکنولوژی صاحیبلیلیگی عئرقچیلیقی دیر. هم "لیبرال"، "بیرئیسل"،"حوقوقسال" و "هیومنلیک" اوستونلوگو عئرقچیلیقین ایچه ری آلان بیر قاورام دیر.

اوروپا و اوروچاپیلیق، کندیسینی اوروپالی اولمایانلارلا قارشی قارشییا قویاراق تانیتیر و تعریف ادیر. کندینی هر ساحه ده گلیشمیش گورور و گلیشمه میش لرایله کندینی تعریف ادر. آسیا، آفریقا، (حتتا آمریکا) قارشیتی بیر دویقو، بیرلیک، اوستونلوک دویور، دویدورور، یاراتیر و بئیین یئخاماقلار، توم اوروپالیلارا زورلار.

اوروپاچیلیق دینی، ایسلام، یهودیت، و توم آسیا میللتلرینه عایید اولان دینلر قارشیتی اورتایا چیخار. حتتا اوروپاچیلیق دینچیلیگی، روس مسیحیچیلیک قارشیتی بئله کندینی تانیتیر. روسلارین جانلارینین بیاض اولماسی، گوزلرینین ماوی اولماسی، ساچلارینین ساری اولماسی اوروپاچیلیق عئرقچیلیقین باخیشین و دوشونجه سین دئییشدیرمز و اونلاری ایچینه آلماز بئله. حتتا روسلاری آپا آیدین دوشما بللرلر.

بونونلادا، کیملر اوروپالی و کیملر اوروپالی دئییل، کیملر دوست، کیملر بیزدن، کیملر دوشمان، کیملر ائوزگه قاوراملاریدا آوروپا عئرقچیلیقیندا آچیقلانیر.

اوروپاچیلیق کیمی عئرقچیلیق، یوزلر مین ایل کوره نین باشقا باشقا یئرلرینده حاکیم اولان بیر دوشونجه ایمیش منجه. هر بیر عئرق، دیل، دین، توپراق، اکونومی کارلارا دایاناراق، بویوک حاکیمییت یاراتمیشسا، ایچدن ایچه بیر داییمی تهلوکه ایله قارشیلاشیر. ایشغال اتدیگی و کندی حاکیمییتی آلتینا آلدیقی توپراقلار، عئرقلار، دیللر،تئز یا گئژ عوصیان بایراقلارین قالدیراجاق و یئنیدن ائوز حاکیمییه تینی قورماق ائوچون ساواشا گیره جکلر دیر. بو دور او داییمی تهلوکه، ایچ ساواشلاری. بولونمک قورخوسو. امنیتسیزلیک قورخوسو. گوونسیزلیک دویقوسو. کیملیکلرینه حاصیب چیخماق حیسی.

بویوک دوولتلر و حاکیمییتلر، بیر زورونلوقلارلا قارشیلاشیرلار. یاائونجه دن تهلوکهلری کونترول اده جکلر یا تهلوکه لری هر گون یاشایاجاقلاردی. یا ایشغال ائولونموشلارین کیملیکلرین و حتتا اولوسلارین و اونلارین اولوسال حاکیمییتلرین رسمی اولاراق قبوللاناجاقلارمیش یادا اونلارلا داییما ساواشمانی گئوز ائونونده توتماق مجبورییتینده قالاجاقمیشدی.

درین و تجروبه لی حاکیمیتلر بو سیاسال، عسگریسال، امنیتسل، کیملیکسال کیمی ایچ چیلیشگیلری یونتمک ایسته میشلر. اونلار بئله، "اوروپاچیلیق" قاورامینا تای قاوراملاری مین لر ایل ائنجه یاراتمیشلار. اونلارین حاکیمییتینده اولان میللتلرین سرحدلر و سئنیرلار بللی اولورسادا، عسگر و اوردو ایله قورونمازلار. هر میللتین کندی قانونو، دیلی، دینی، عورفو، عئرقی، تاریخی، دونیا گوروشو، دوشونجه سی و باخیشی، اکونومیسی، میللی دوولتی، میللی قوروملاری، واردیر و رسمی دیر.

اورنک ائوچون "روس: بیردیل، دین، باخیش، دوشنوجه، تاریخ، عورف، عئرق، توپراق، سئنیر، گوج، ایراده، دونیا گوروشو و فلسفی باخیشی، اکونومی، سیاسال و سایئلی نوفوسلو، عسگری ایراده و بیر نئچه دوولت-میللت توپلولوقلاریندان اولوشان بیر سیاسال سیستیم یا حاکیمییت دیر. روسون رسمی آدی "روس فئدراسیونو" دور. فئدراسیون بیر نئچه مللت-دوولتین بیرلیکته یاشام آنلامینا گلیر.

اونلان بئله کی روسیه ده رسمی دیل روسجا دیر آمما ایگیرمی یئددی (27) باشقا دیللرده رسمیدی. روسیه ده یوز آلتمیش (160) "قوم" (فارس دیللی ویکیپیدیا دئدیگینه گورا) وار. روس حاکیمییتیندن علاوه، سکسن ائوچ (83) فئدرال بولومدن عیبارت دیر کی اونلاردان ایگیرمی ایکی (22)  "ائوزارک جومهوریتلری" (فارسجا جمهوری های خودگردان) یا دوولت-میللت جومهوریلیکلری دیرلر. بیزیم بئینیمیزین یئخانماسی سونوجو، بیلگیمیزده روس حاکیمییتی حاقدا یاریمچیلیق و قارشیچیلیق اساسیندا یئولندیریلیب دیر.

باشصا بیر ائورنک، "آمئریکا بیرلشمیش دوولتلری" دیر. ایران، فارس بئیین یئخاما سیستیمی اونوندا آدین، "روس حاکیمییتلر فئدراسیونو (بیلریگی) تای یاریمچیلیق تانیدیب. فارسجا "ایالات متحده آمیرکا" نه دئمک دیر؟ بونو آنلاماق ائوچون، آمریکانین سیاسی بولومونه گوز آتمالییق. ائوزتله دئسک، آمریکا دئدیگیمیز سیاسال وارلیق، بیر سیاسال دوولندن اولوشماز. بلکی اللی (50) میللت-دوولت، بیر (1) فئدرال حووزه، بئش ائوزارک (خودحختار) دوولت-میللت توپلولوقلاریندان اولاشمیش وارلیق دیر. بونلان بئله، آمریکا بیر بیرینه یاپیشیق توپراقلاردان اولوشمامیش. بلکه آمریکانین ائوچ دوولت-مملکتی اونون توپراقلاریندان آرالی دیر. اونون تیکه لری آراسیندا، کانادا کیمی بویک بیر مملکتده وار. یانی سیاسال و جوغرافیک (توپراقسال) بوتونلوک و یاپیشانلیق، بیر سیاسال وارلیقین اولوشو ائوچون گرکمز.

داها بیر ائورنک، هیندیستان فئدرال جومهوریتی دیر. ایگیرمی یئددی (27) ایالت یا دوولت-میللتدن و یئددی (7) بولگه سل بیرلیکلردن توپلانمیش بیر سیاسال سیستیم دیر. هیندیستان دونیانین ان بویوک دئموکراسیسی دیر. آن آزی بو ساسیال وارلیقدا ائوچ بویوک غئرق یاشیر. 1961 اینجی ایل نوفوس سایئمیندا 1652 دیل دیه دوولت سدنلرینده یئر آلدی. 2001 ایلینین سایئنا دایاناراق، هیندیستاندا 29 دیلده دانیشانلارین سایئسی بیر میلیوندان چوخ دور. 122 ایلده دانیشانلارین سایی دا 10.000 دن چوخ دور. بو ائولکه ده چوخ دینلر وار: ایسلاملیق، هیندیلیلیک، بودایلیک، مسیحیلیک، سیکلیک،جینلیک، زرتوشلوک، بهاییلیک، یهودیلیک، و احمدیلیک کیمی دین لر چوخ دور.

ان سون اولاراق چین مملکه تین اورنک گتیرمک لازیم دیر. "چین خلق جومهوریسی" آدلانان سیاسال وارلیق، 22 اوستان (ایل) دن، 5 ائوزارک بولگه دن (خودمختار) . 4 مئتروپل یا آنا شهرلر توپلوسودور. چیندکی عئرقلار "هانلار"، "ژاوانگ"، "منچو"، "اویغورلار"، "هوییلر"، "میاو"، "توجیا"، "موغول"، و "تببتی لر"توپلوسودورلار. چین دینچیلیق باخیمیندان ایسه کنفیسییوس، بودا، تائو، ایسلام، مسیحی و دینسیزلر توپلانتی سی دیر.

بو ائورنکلرین هپسینده، دینلر، عئرقلار، دیللر، نوفوس میللی دوولتلر توپلولوقو گورونور. اونلاردا بیر عئرقچیلیق یئرینه، بویوک چابادا بیر عئرقچیلیق یاراتماقلا، اونلا بئیین لری یئخاماقلا، داها بیر بویوک عئرقچیلیق یارادیرلار. اوروپا بیلیگی عئرقچیلیقی، فئدراتیو روس عئرقچیلیقی، آمریکا دوولتلر بیلیگی عئرقچیلیقی، هیندیسنان فئدرال عئرقچیلیقی، چین خالق جومولوقو عئرقچیلیقی دا ایچ تهلوکه لرین قارشیسین آلماق و داها کیچیک و سئنئرلی عئرقچیلیقدان قورونما و داها بویوک آدی و گورونتو آلتیندا داها بویوک عئرقچیلیق یاراتماقی آماجلامیش، بئیین لری یئخامیش و اونلارا یئرلشدیرمیش لر آمما هر نه قدر زامان و تکنولوژی ایره لیلر ایسه اوقدر باسقی آلتیندا گیزلنمیش کیچیک عئرقچیلیقلارف اورتایا چیخماغا و ائوز عئرق، دین، دیل و سئنئرلاری چرچیوه سینده میللی کیملیکلرینه ساحخابلانماق اوغروندا چالیشاجاقلار. بو کیملیکلر و عئرقلار اساسیندا، یئنی دوولت-میللتلر اورتایا چیخاجاق و دونیانیبن سیاسال خریطه سین دئییشدیرجکلر دی.

ایالت دئدیکلری سوزون آنلامی نه دیر؟ "ایالت" سوزو، هم قاجار مشروطه آنایاساسیندا همده، بوتون "فئدرال" آدلانان دوولتلرین آنا یاسالاریندا، همده دوولتلرین سیاسال آدلاریندان گورونور. نه دن "ایالت" سوزو بو قدر اونده گلیر و اونون آلتینا، بللی اولسون دییه جیریق چکیرلر؟

بعضی لر "آیالت" سوزون عربجه دن گلمه بیلیبلر. منجه، بو سوز "ائل" سوزوندن دیر کی تورکجه دیر. آنلامی دا، بوگون سیاسیلنمیش"میللت" آنلامینا گلیر. ائل، عربجه ده شعب و شعوب سوزو ایله دیللندیریلیر. ائل سوزو، سونرا عربجه یه گیریب و معناسی  سیاست ائوزره بولونموش توپراق و ائوزارک (خودمحتار) اولان بیر آنلاما دئییشه رک،

یئنیدن تورکجه یه و فارسجایا گئری دونموش.

دهخدا آدلی قزوین تورک یازار، فارسجا یازدیقی سوزلوکده، آیالت سوزونه بئله بیر آچیقلیق گتیریب: "ایالت جایی که دارای چندین حاکم نشین و ولایت باشد مانند ایالت آذربایجان که دارای چندین ولایت و حاکم نشین است. از قبیل خوی و ارومیه و سلماس و اردبیل و جز آن." او یازیر: ایالت، بیله بیر یئردیر کی بیر کاچ حاکیملیک و ویلایتی توتار. آذربایجان ایالتینه تای کی نئچه ویلایت و حاکیملیگه (مرکزی حکومته)

 صاحیب دیر. خوی، ارومیه، سالماس، اردیب وبونلارا تای.

گورونور کی ایالت، یوزده یوز اولماسادا، بیرباغیمسیز ائولکه یه چوخ یاخین شکیلده یونتیلیرمیش. بونون ائوچونده، اونون بیر نئچه حاکیملیگی (حوکومت شهری) و اونلارین یانیندا بیر نئچه ده ویلایت وار.

بونا یاخین سوز، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری" دیر. بورادا ایالت سوزو، "ایستئیت" سوزونون تورکجه-عربجه یه چئوریمی دیر. "ایستئیت" سوزو، اینگیلیسجه ده "دوولت" آنلامیندادیر. آمریکادا دوولت ائوچ آشامالی دیر و سئچمنلرین سئچسمس ایله دوولت باشکانلاری هر ائوچ آشامادا سئچیله رک، ایش باشینا گله بیلیرلر.

سئچگی زامانی بیر دوولتدن باغیمسیز قوروم الی ایله بلله نیر. بو قوروم سئچگینی ایره لی آپاریر. سئچگی هر بیرئیین یاشادیقی یئرده اولور . هر کیم ائوز یوردوندا، محلله سینده سس (اوی) وئره بیلیر. بو سسلرله، آن باشداایالتلرین حاکیمی سئچیلیر. هر شهرین بلدییه باشکانی و شهر پارلیمان یا شورا عوضولری و هابئله، فئدرال جومهورلوق باشکانی آدایلاریندان بیریسیده باشکان سئچیلیر. بو یونتیم سیستیمینده، شهرلر ائوزلرین یونتیرلر. ایالت باشکانی شهرلرین ایشله رینه و ایشچیلرینه قاتیلابیلمز. ایالت ئوولتی ده ایالتین ایشلری ایله مشغول دور. فئدرال دوولتده اونلارین ایشلهرینه قاتیشابیلمز. اولابیلرکی شهر باشکانتلاری ایالت باشکانلاری ایله و ایالت باشکانلاریدا فئدرال جومهور باشکانی ایله یولا گئتمه سینلر کی هئش بلکه قارشی قارشییا بئله گلسین لر. ایالتلرین کندی پارلیمانی وار و کندی قانونلارین یازماق و پوزماق حاققی وار.

بس، ایالتین باشکانی مرکزده کی دوولته باغلی دئییل. اوندان امیر آلماز. اونون پروقراملاری، ایالتین کارلارینا گلمز ایسه، اونلارا قوشولماز. ایالتی، شهرلر و ایالت پارلمانی ایله بیرلیکده ایرلی آپارارلار. هر باخیمدان اولورسا اولسون، اونلار ایالتین میللی چیخارلارینین ضامینی دیرلر. گوروندویو کیمی ایلالت "دوولت-مملکت" دئمک دیر.

اوستان بوندان چوخ فارقیلی دیر. اوستانین مودورلرین و حاکیملرین مرکز گونده ریر. اونلار شهر و اوستان خالقینا و شورالارا جاواب وئرمک زوروندا دئییرلر. اوستاندا هئش بیر ایش مرکزین امری و برنامه سی اولمازسا، باشلانماز. اوستانین وئرگیسی، مرکزده توپلانار. مرکزین صلاحی ایله پای بولوش اولار. اصلینده، مرکزین قوللاری، اوستانلاردا، مرکزین سیاستلرین آپارارلار.

بوردادیر کی عئرق اورتایا گلیر. اسکی چاغلاردان بری، هر ایالت یا مملکتین ایشلرین او مملکتین یا ائلین اهالیسینین الینده ایدی. بو مملکتین اهالیسی ده دیلده، دینده، قان دئدیکلری قونودا، عورفده، گلنکلرده، گورنکلرده، قانونلاردا، میللی و ائلسل ایستکلرده، گوجو و کوجلولویو الده اتمکده، اکونومینی گوجلندیرمکده، ایش یاراتماقدا، ایشسیزلیکله ساواشدا، امنیتده، ائورتمه ده، تورکتمه ده، ایحراجاتدا (صادرات)، ایدحالاتدا (واردات)، او شهرین و او ایلین اینکیشافینا و گئنیشله مه سینه باشقا یئرلردن داها چوخ ماراقلی و ایستکلیلردیرلر.

بو ایستک، بو شهرچیلیک، ایالتچیلیک هر ساحه ده کندیسینی آپا آیدین گوزلره وورور. اورنک اولسون دئیه، فوتلال یاریشلارین گوز ائونونده توتالیم. هر ایل و شهر کندی تیمین (تاکیمین) دستکلر. اونلا غورولانیر. اودوزورسادا، کدرلنیر. بو دوشونجه نی کندی ایله هر یئره گئدیرسه ده آپاریر.

اوروپا و آمریکا عربلردن، تورکلردن، چینلی لردن، هیدیستانلیلاردان و ... رنگیلی اینسانلاردان کوچمن اولاراق ایچینه آلیر. آمیرکانین توم توپلوملاری کوجمن دیرلر. گئچمیش یاخین یا بیر آز اوزاق زامان آمریکا ایالتلرینه گوچموش لر. بعضی آداملاردا هم آمریکالی همده کندی ائوکه سینین ویوتداشی اولاراق، ایکی سیاسال و ایکی پاساپورت کیملیکلرین داشیرلار.

یورو بودور کی بو دوروملاردا، بو آداملارین عئرقی ناسیل بلله نیر؟ بو قونودا، اروپالیلار و آمریکالیلار عئرق آنلامین قاندان، دیلدن، دیندن آلاراق، سئنئرلار ایچینده بولونان توپراقلارا، دوولته، دوولتین گوجونه، اکنومیه، تکنوولوزینین وئردیگی گوجه، ریفاها، تعلیم سیستیمینه، ایش یاراتماق گوجونه، و ... میلی ایماژلارا یونتلتمیشلر. بورادا عئرقین مهناسی هم توپراق بوتونلوگو، همده دوولتین دونیا ائوزرینده اولان ایمازی و کوجونه، یونتلتمیش دیر. آمما دئیدیگیمیز کیمی، شهرچیلیک و ایالتچیلیک عئرقیدا یئرینده دیر. بونلاری قوروماق، بئیین لری قولایجا یئخاماق ائوچون ده، مین لر بئیین یئخاماقوروملاری، قوروپلاری، دوستلوق قوروپلاری، ایش و یاتیریم قوروم و قوروپلاری یارانیلمیش و اینسانلارین بئیین گوجون، ایش گوجون و یاتیریم گوجون بو یولدا یونتیرلر. سونوجدا، اینسانلاردا و بیرئیلرده بونلاری کندی ایراده لری ایله یاپدیقلاری نی دوشونورلر. بو ایسه، فیلمین ان هیجانلی و دوشونمه لی یئریدیر.

 سون سورو: بس نه دن، عئرقچیلیقلا ظاهیرده ده اولسا، قارشی چیخیرلار؟

چونکو، دئئلتلرین یارادیب، سیستیمنلرین قوروبلار. دئئلت و سیستیم ائوز ائوزونه ایشلیر و ایشلری ایرلی گوتورور. ایندی، داها عئرق سوزجویونه احتیاجلاری یوخ دور. عئرقا ایحتیاج دویما زامانی گئچیب، گئدیب دیر. ایدنی اگر عئرقی سیاست مئیدانینا، آیدینلیق جادده سینه گتیریرسه لر،باغیمسیز اولمایان میللتلر، سومورگه لشمیش ائللر و خالقلار، عئرق قاورامینا ایویاراق، قورتولوش و کندی میللی مارقلاری ائوزرینه، میللی دوولتلرین قورماغا چالیشیرلار. بودا، قورولموش دوولتلرین مارقی و ایسته گی دئییل. چونکو اونلاری دوزنین، کارلارین، سومورگه چیلیگینین اوستون آچار. "عئرق یوخ دور و یالاندیر" سوزونه اینانانلار اویانسالار، دونیا خریطه سی ده دئییشر. بودا جاکیم گوجلرین صلاحینه دئییل. بو بئیین یئخاماقین داوامی گرکیر. چون کو حاکیملر، دوزنی بئله قورموش و بو دوزنه، بئیین یئخاما سیستیمی بو طور دوشونجه لری سئرامیش دیر.

یازار یازدی :بیر ائولکده کی عئرقچیلیق عر یانی توتموش و یایقینلانمیش، حتتا عئرقچیلیقدان ضرر گورنلریده، بو خسته لیکدن قاچانمازلار.

بو جومله نی ایرانا قایتارساق، بو آنلام دوغرو گورونور. ایراندا، گئچمیش یوز ایلده ایران و فارس عئرقچیلغی و اوستونلوگو هر ساحه ده، اوکوللاردا، اونیوئرسیته لرده، کیتابلاردا، قازئتلرده، درگپیلرده، فیلیملرده، دیزلیلرده، گولمه جلرده، اویونلاردا، یاریشلاردا، دوولت ایشچیلرینین توم سوییه سینده، اویرتمنلرده، اونیوئرسیته و دین خوجالاریندا، موزیکلرده، تویلاردا، و ... یایئلمیش و بو باخیش و آنلایئش، توهین و تحقیر حساب اولمور. دوغال بیر تاوئر دیر. اگر بیر کیمسه بو سیستیم یا بو تاوئرلارلا قارشی دورورسا، او گوناهلانیر. او دئشلانیر. اوبولوجولوگه محکوم اولور. اونون دوزومو و چیخاری یوخدو دئییلیر.

هر کیم اولور اولسون، یوز ایللیک سیاسال، توپلومسال، میدیاسال، پارتیسال، ایشسل، ایران و فارس عئرقچیلیغین اتکیسی آۀتیندا قالاراق، بونو یاشامیش. اونا بولاشمیش. اونو کندی ایله داشیر. ایستر بیلسین، ایستر بیلمه سین، ایران و فارس عئرقچیلیغینین قوربانی دیر. بو خسته لیگی هم داشیر همده یایئر. توپلوم هر گون داها دالی گئدیر. بو عئرقچیلیق، فارس و ایران چیلیق ائوزرینه قورولموش آممااونا رئآکسیا اولاراقدا، قارشی ایشلک دوروما گله بیلیر. یعنی، تورکلر، عربلر، بلوچج لار، لورلار، گیلک لر، مازنی لر، و ... ایرانچیلیق و فارسچیلیق عئرقچیلیقی ایله روحسال خسارت گورموشلر وجوربه جور خسارتلری ده کتدی یاشاملاریندا دا یاشامیشلار. ایندی اگر فارسلیقا و ایرانچیلیقا قارشی آیاقا یالخارلارسا، عجبا عاینی "هوجومچو عئرقچی" تالوئرلاری فارسلارا قارشی آپارمیه جکلر؟ چون اونلار بو خیته دلیکلره معروض قالمیش و اونلاری منیمسه میشلر و ایچلیرندن بیر پارچایا دونموش. یانی، اگر بیر گونلر، او آشئری ایرانچیلیق وفارسچیلیق، تورکلری، عربلر، بلوج لاری و ... تحقیر اده رک، بئیین لرین یئخارمیش، اونلاری تسلیمه زورلارمیش، فارسا بنزه مه یه چهد ادرنمیشلر، فارسلاشماغی توهین و تحقیرلردن چیخیش و قورتولوش یولو بیلرمیشلر، ایندی کی کندی میللتچیلیک لرینه دونورلر، ایچلرینده کی کوتوکلنمیش و یوغونوموش حیقارت دویقولاری ایله نئجه باش اده جکلر.

ایران و فارس عئرقچیلیقیندا ان چوخ ضرر گورن تورکلر ایله عربلر دیرلر. آمما تورکلر عربلردن داها درین خسارتلر آلمیشلار. نیه کی ایران-فارس سیستیمی تورکلرین بئیین یئخاما ائوزرینده قورولموش. اگر تورکلر کی ایراندا یاشایان توم میللتلردن نوفوسو چوخ دور، بئیین لری یئخانیلیرسا و فارسلاشیرلارسا، فارسلا تورک بیرلشیر و اوبیری میللتلری قولایجاسینا ازیه بیلیرلر.

بونون ائوچون دور کی عربلر، بلوچلار، لورلار، کوردلر، حتتا بیر ائولچوده بئله مازنی لر و گیلکلر کندی گلنکلر، گورنکلر، عورفلر، گئییم لر، تاریخ، دیل و ...قوروموشلار و ساخلامیش لر. اگر عربلرین، بلوچلارین، لورلارین، کوردلرین شهرینه گئدیلیرسه، سومورگه چی گئییمیندن تانیلیر. آمما تورک شهرینده، فارسلار تورک بیر بیریندن آیرت اتمک چوخ  زور اولوب. بودا تورکلرین داها درین یئیینلرینین یئخاماسینا بیر عالامت دیر.

یازار دئدی: هئش کیم توم حالدا بو خسته لیکدن کندینی قورتارابیلمیز. بو سوز چوخ دوغرو دور. نیه کی ایرانی بیر گوله بنزه دین کی اورادا آداملار بالیقدیرلار. ایران و فارس سیستیمی گولون سویونا فارسچیللق و ایرانچیلیق زهری قاتمیش. هبیر هر قورتوم بیلگیده، زهرلنمیشیک. ایندی کی منیم اللی یئددی یاشیم وار، بونون بیر چوخون، زهرلی ایران و فارس هاواسینداف دیلینده، دووشونجه ئسینده، کیتابلاریندا و ... یاشامیشام. ایندی کی من زهری جانیمدان آتماغا چالیشیرام، عجبا او زهرلرین هامیسین جانیمدان، روحومدان، دویقولاریمدان، تاوئرلاریمدان آتابیلرمی یم؟ منجه؛ بو واراولاسی بیر دوروم دئییل. ,جحبا بیز بو خسته لیگی توتدوقوموز حالدا، بونا قارشی آشی (واکسینه) اولماق ایمکانیمیز وار می؟ منجه وارسادا، چوخ آشاغی بیر واراولاسیلیق دیر. بونوندا یولو، تورکچولوک، فارس دیللی میدیانین ترکی، تورک یازارلارین کیتابلارین، فیلیملرین، دیزیلرین، و ... اوخوماق، دینله مک و منیمسه مک دن گئچیر. اگر ده  هر بیر قونودا تورک دوشنجه سی ایله فارس دوشونجه سی قارشی قارشییه گلدیف بیز تورکلر دوز دوشونور دییه، تورکچولرین یانلاریندا دورمالی و اونلارا تای دوشونمه لییکم. 

بورادا، بونودا بیلمه لییک کی ایران و فارس سیستیمی نفت پولو گوجو ایله دونیادا بیر چوخ یازارلاری آلمیش و ایران حاقدا بیر سورو یالان پاران تاریخسل کیتابلار یازدیرمیشلار. بو کیتابلار، ان یون بیلیمسل کیتابلار اولاراق، دونیادا، او جومله دن تورکلرین آکادئمیسینلرینین آراسیندا وحی کیمی قبوللانمیش. اونلاریندا بئیین لرین یئخامیشو بعضی تورکلرده، یازارلارین هئیبتیندن ائلکئیه رک، او کیتابلاری و ایچه ریکلرین نقد (دارتیشما) قونوسو اتمزلر و بیعض فیکیرسیز حایوانلارا تای، اونو قبول اده رک، تقلید ادرلر و اونلارلا پوز بئله وئریرلر. بونلارادا اینانمامیز گرکیر.

یازار بورادا "خیال گوجوندن" دانئشیر. خیال گوجوف اینسانلار حیئوان اراسیندا اولان ان بویوک فارق دیر. حیوانلار بلکه ده خیال اده بیلمیرلر. یادا خیال گوجلری چوخ کیچیک دیر. اینسانین ان ائوزللیگی خیالینین وار اولماسی و خیال قورما گوجونه مالیک اولماسی دیر. اینسانین بو گوجو، اونا بو ایمکانی وئریر که یوخ و اولاناقسیزلارین اولوشون خیال گوجو ایله اولدورسون. یاراتسین. بو همن ذهنسل بیر دونیادیر. اوتوپیالارین، آرمانشهرلرری خیالدا قورارلار. یئنیلیک لری، خیالدا یارادارلار. اگر بیر بیرئی یا بیر ائل و میللت قورتولوشون، آزادلیقین، ایستکلرین، ائوزونون لیاقتین، اونا یاراشانلاری، یاشامینین نئجه لیگین، کئچه جکدن قورتولماسین، جکه جیگینین یارانماسین، حاقلارین و دونیاسین بئنینده قورابیلمیرسه، یارادابیلمیرسه، خیال گوجونون کئیفین سوره بیلمیرسه، اولو بیرئی و اولو بیر توپلوم، اولو بیر ائل و میللت دیر.

اگر وطنین قورتولوشون ایستسرسن، اگر آزادلیق، آگر میللی حکومت، اگر تورکلره یاراشان بیر یاشام ایستیرسن، اگر تورک دونیاسی بیرلشسین ایستیرسن، بونلارین خیالین یاراداجاقسان. خیالیندا بئله بو یاشامین کئیفینی سوره جکسین. او. وطنهف میللته، میللی حاکیمییته کندینی باشکان، وزیر، مودور، کوماندان، و ... گوره جکسین. و او خیالا اویقون و یاراشان بیر داورانیش، دوشونجه، تاوئر، حرکت و ... اده جکسین. خیال، یول گوسته ریجی  و خریطه دیر. هر بیر شئیی خیال اتمک، اونون تمرینی و مشقی دیر. کندیمیزی تعلیم دیر. بئینیمیزی و تاوئرلاریمیزی دئییشدیرمک یولو دور. بو یولون سونو، خیال اتدیگیمیز، سونوج و دونیا دیر.

یارا بیر نئچه یئرده "وار اولوش"دان سوز آچیر. وار اولماق، یانی نه مه نه؟ بیر اوروپالی دوشونور دئمیش "چون من دوشونورم، بورادان بیلیرم کی من وارام." بو دوشونور، اوردان بیلیر و ایمان گتیریر کی بیر خیال دئییل، بیر یوخلوقون کولگه سی دئییل کی دوشونور. دوشونجه و خیال بیر شئیین سونوجودور. او شئی اینسانین وار اولوشو دور. ایندیده، اگر بیز دوشونوروک، خیال قوروروق، اگر دوشونمه و خیالدا ائوزوموزو "تورک" و "آزربایجان تورکئ"، هابئله بیر "تورکچو" تانیتیریق و تعریف ادیریک، پس بیز واریقو اگر ایندی، بیر تک دئییلیز و جچوخلو دوشونجه لر وار کی بیر بیلرایله قونوشور و آل وئر ادیرلر، یعنی بیز چوخلوقوق. توپلوموق. توپلومسال دوشونور بیر وارلیقیق. اوندا، بیز بیر یئرده یورتدا یاشیریق. چون واریق. او یئر و یورد بیزیم وطنیمیزدیر. بیز او وطنه عایید و او وطن بیزه عایت دیر. بیزی وطندن، وطنیده بیزدن آیئرماق اولماز. نه دن؟ چون، واراولوشوموزدا، بیز اونا، اودا بیزه، باغلییق. بیز اونلا اولاراق بیزله شیریک. چون بیز بیر وارلیق اولاراق، بوشلوقدا یاشامیریق. بلکه یئر گیچیلی گوجو بیزی بورایا میخبامیش. بیزی بورادا ساخلامیش. بورا ایله بیز، بیللهشه رک وار اولموشوق. بورا اولماسایمیش، بلکه بیزده اولمازمیشیق. هر نه دن دولایی، بیز بورداییق. کیملیکلریمیزین تعریفی بورا ایله و بورا اولماماقلار باغلی و بورایله بیرلیکده تعریف اولونور و تعریف ادیریک کندیمیزی و وطنیمیزی.

کیمسه بیزیم بو تعریف لریمیزله قارشی چیخانماز. چون او بیز دئییل. بیزده او دئییلیز. او بورالی دئییل. بیزده اونون اولدوقو یئرده دئییلیز. کیمسه بیزی بورادان قالدیرا و کوچدوره بیلمز. بوش سوزله ره فیکیر وئرمییه لیم. بیریسی ایسترسه، دورسون، گلسین و گوجو چاتارسا، بیزی بورادان باشقا بیر یئره کوچدورسون. بو بیریسی دونیا و اولوسلار آراسی یاسالاردان خبرسیز اولمالی کی ایچی بوش سوزلری ایفاده ادیر.

انصافعلی هدایت

تورنتو - کانادا

17.05.2022