کیتاب اوخومالییق: سومورگه‌چی و سومورگه‌لشتیریلن‌لر - 17
یازار : آلبرت مئمی
16.05.2022
لوطفن بو‌ویدئونو یایماقلا، استعمار و مستعمره حاقدا، دوستلاریمیزی بیلگیلندیرک
یازار اینانیر کی هر بیر اینسان یا میللتین دوغاسی، یاشادیقی"ایقلیم" ایله باغلی دیر و او ایقلیمین ائوزللییکلری ایله ائوزللشیر. ایقلیم سوزو، فارسجادا "آب و هوا" دئدیکلری سوزدور آمما یئر یوردون دا ائوزللیکلرین (داغلیق، مئشه لیک، قوراقلیق، سولوق، یاغیشلیق، دنیز قئراقلاری، سئجاقلیق، قارلسق، بوزلوق تای) ایچه ریینه آلیر.
بو سوزدن بئله دوشونولور؛ اینسانلاردا جانلیلار و بیتگیلره تای، ایقلیمین ائورتیمی دیرلر. ایقیلم، ائوزونون ائوزللیک لرین و ائوزللیکلریندن یارانان حال احوالی-روحو ایچینده کی جانلیلارا و بیتگیلره زورلور. اورادا یاشایان توم جانلیلار ایقلیمین ائوزللیکلرینه اویقون یاشاماق زوروندا دیرلار. نئجه جانلیلارلا بیتگیلر یاشادیقلاری دوعانین ائوزللیکلرین آلیرلار، ایله جه ده، هر بیرئی و اینسان توچلومودا همن دوغانین ائوزللیکلرین آلیر. ایقلیم چوخ سویوق یادا بوزلو اولورسا، جانلیلار توکلو اولماقا، آز دوغوب توره مه یه، یئمه یین آز بولونماسینا، قارنئن دویورماق ائوچون داها وحشی اولوبان، یئرتیجی یاشاما اویوم ساخلیر. قوئی قوزوبو اورنک آلالیم. بوراسی چوخ سویوق، بوزلولوق، قیش و بوزلوق آیلاری اوزون، ایستی گونلرقیسسا و سایی دا چوخ آز. یئمک قایناقلاری قئسئتلی اولدوقوندان، جانلیلارلا بیتگیلرین دوغوب تورمه چیخارلاری و شانسلاری چوخ آشاغا دیر. بونون ائوچونده، پئنقوئن آدلاندیردیقیمیز قوش جانلئسی، دنیز بالیقلاریلا بسله نیر. آمما دنیز و قارا، ایلین بیر چوخ چاغین قارانلیقدا و بوزلوقدا گئچیریردیکدن، بو قوش وارلیقی داها توکلو و داها آز دوغول تئوریین تور اولماغا محکوم دور. بیر آتا آنا،یئر سویوق . بوزلو اولدوقدان، بیر یومورتانی باجاقلاری آراسیندا ساخلاماقا و اونو دوغورمایا چالیشیرلار. اکر ایقلیملری بیر آز دییشیک اولسایمیش، اونلاردا یووا تیکه رک، داها چوخ یومورتا قویوب، ائولاد دوغدورمایا چالیشارمیشلار. بونو داها زور قئلانسا، یئمک قایناقلارئنین قئطلیقی دیر.
بو قوطوبدا کی جانلیلاردان اینسان توروده آینی یاشاما زورلانیر. سویوقلوق، قئطلیق ایقلیمین بیر ائوزللیگی دیر. بونون ائوچون ده، هم اینسانین دوغوب تورهمه سینده، یئمه سینده، گئیینمه، پالپالتاریندا، عورفونده، گلنکلرینده، گوره نکلرینده، قانونلاریندا، گل گئدینده، ائوره تیمینده، توکه تیمینده، توپلومسال آنلامدا یاشاماق، روح و پیسیکولوزیسینده زورلوقدا و چتینلیکده یاشاما زورلاناراق، سیجاق و یاغیشلیق بیر ایقلیم ایله بویوک و گئنیش فرقلیکلری یاشاما محبورییتینده دیرلر.
سئجاق و یاغیشلیق ایقلیمسه، سویوق و بوزلوق ایقلیمه قارشی، داها سخاوتلی و باغسشلایئجی بیر ایقلیم یدر. بو ایقلیمین ائوزللیکلری توم جانلیلارا و بیتگیلره یانسار. توپراق هر تور بیتگی، آغاج، کولکوس، هو جوره مئیوه لرین یئتیشمه سینه، هابئله هر جور جانلیلارین یاشامئنا، داها چوخ دوغوب تئوره مه سینه، یئمک قایناقلاری اوستونده ساواشامامایا موساعیددیر. گئییملر، گلنکلر، گورنکلر، عورفلر، قانونلار، گل گئتلر، توپلومسال یاشاملار و آنلاملار، ائورتیملر، توکه تیملر، گئجه یاشامی، دوغوب تئوره مه اورانی چوخ یوخاری دیر. چون هاوار سئجاق، یاغیش چوخ، توکراقین وئریمی داییمی، و یاشام قایناقلاری سایسیز دیر. بورادا فیل کیمی چوخ توکه تن بیر جانلیلار وار. بو جانلی قوطوبدا بیر گاچ گونون ایچینده ائولوب گئدر آمما سئجاق ایقلیمده یئمک قایناقلارینین چوخلوقوندا دولایی، عاییله، یاشام، باخیش، دوغما اورانی، کوچ آنلامی دا فرقیلی دیر.
جانلی جئیوانلاردا، اینسان تورونه تای، یئمک قایناقلارینا باغلیدیرلار. توره دیکلری ائوچون، یئمک قایناقلاری ائوزه رینده رقیبلرری ایله ساواشابیلیر و گوجلولر ایسه، گوجسوزلری ائولدوروب، یئر یوردلاریندان قاوابیلیرلر. هابئله، قایناق بولماق ائوچون، دوغدوقلاری ایقلیمدن کوچمه یه زورلانابیلیرلر.
کوچ سوزو گلدیکدن، ایکی قاورامی آچیقلاماق گرکیر. بیر- کوچ، یانی احتیاج بولوندوقو قایناقلارین قئطلیقی یا اولماماسی ائوزه ره، داییمی اولاراق آنا دوغما یورت یووادان کوچوبن باشقا بیر ایقیلده یورت یووا سالماق دئمک دیر. ایکی - یایلاق قئشلار؛ بو سوز کوچ ایله فرقیلی دیر. بونا کوچ آنلامی وئریلیرسه ده، یورت یووادان بیر قیسسا زمان ائوچون آیریلماغی قصد ادر. بو جور کوچده، قایناقین قئطلیقی ائوچون کوچولر، قایناق زنگینلشیرسه، یوردونا دونر. هابئله، هاوا سویورسا، بسلنمه قایناقلاریندا قئطلیق اورتایا چئخار. اوردان کوچن جانلیلار، هاواسی ایستی و قایناقلارین داها چوخ بولوندوقو یئرلره کوچرلر. ائوز آنا یورت یووالاری ایستیلشرسه و قایناقلار چوخالیرسا، اورایا گئری دونرلر. بو کوچ آنلامیندا دئییل آمما چون قیسسا بیر زامان اوچون یورت یوواسین ترک ادیر، اونا کوچ دئییلیر. بوندان دولایی دیر کی اونا کوچ یئرینه "یایلاق-قیشلاق" دئمیشلر.
یایلاق - قیشلاقی، قوشلار، حئیوانلار و اینسانلاردا دا یاشارلار. آمما بللی اولدوقو کیمی، کوچده، دوغوم اورانینی یوکسک اولدوقوندان یا بیر تور قئطلیقدان دولایی، گوجلولر، گوجسوزلرین قایناقلارین اللریندن آلاراق، یا بیلرک اونلارین قایناقلارین محو اتمکله، اونلاری یئر یورتلاریندان سورگون سالار یا سورگونه زورلارلار.
بو سورگونه زورلانانلارین سایی هانکی اقلیمده داها چوخ اولابیلیر؟ عجبا پئنقوئنلر کی هر بیر جوتو، ایلده بیر ائولادا صاحیب اولماق شانسیلاری وار، قایناق اوستونده بیر بیرلرینی سورگونه سالابیلیرلر؟ یوخسا، سئجاق اقلیمده، ایسته دیکلریندن داها چوخ دوغوب، تورنن بیر تور، قایناق ائوزرینده ساواشاراق، گوجسوزلری، داها زور ایقلیمه زورلایا بیلرلر؟
بو ائورنیی، هیندیستان ایله موغولیستان ایقلیمی آراسیندا دنگه لشدیرمه گه باشلیه لیم. موغولیستان داغلیق، سویوق، قوراقلیق، یالغیشی آز، یاز-یای قیسسا آمما چوخ ایستی و قیشی اوزون آمما چوخ سویوق و قارلی دیر. بئله بیر یئرده، یاشام زور، قایناقلار زور، دوغوم زور، پیسیکولوژی زور اولمالی دیر. قایناقلار، توپلومسال آنلاملار،عورفلر، گلنکلر، گورنکلر، قانونلار، گل گئتلر، ائورتیملر، توکه تیملر، عاییله، دوست، دوشمن، دوغما اورانی، عومور اوزونلوقو، ائولاد سایی، ائولاد صاحیبی اولماق هوسی، گئییملر،ه تای کیمی شئیلر و دوشونجه لر و یاشاملار، هیندیستانلا چوخ چوخ فرقیلی دیر. بو فرقلیلیکلر ائوزلرین دوشونجه یه، یاشاما، پیسیکولوژییه، ایقتیصادا، توپلوما، ائولاد ایسته مه یه، عاییله سایی آنلامینا، و ... یانسیتیر.
بونور سورمالییق: عجبا، کوچ اولورسا، سئجاقیئردن باشقا ایقلیملره اولور یوخسا کوچ زور ایقلیم لردن داها قولای قولای ایقلیملره اولابیلر؟ هارادا داها چوخ ساواش کوجو اولور؟
بو دوروم، ژئوپولوتیک ایرانین هر بیر ایقلیمینه ده اویار. هر بیر ایقلیمین ائوزونه ائوزللیکلری وار. هر ایقلیمین جانلیلاری و بیتگیلری او ایقیمین کوشوللارینا محکوم دورلار. گئییم لری ایقلیمین سویوق سیجاق اولماسی بلیرلر. ییه جکلرین توزوم، آز چوخلوقون ایقلیم بلیرلر. سو قایناقلارینین آز چوخلوقون ایقلیم بلیرلر. داغلیق و مئشلیک بیر اقلیم، کندی کوشوللارین زورلار. ایقلیثمین کوشوللاریندان دولایی دا، اینسانلارین توپلومو هر بیر آچیدان فرقیلی اولماغا محکوم دورلار. دیللری، دین لری، گئییملری، ییه جکلری، ایچه جکلری، عورفلری، گلنکلری، گوره نکلری، قانونلاری، توپلومسال دوشونجه لری، دوست و دوماندان اولان آنلاملاری، دونیا گوروشلری و دوشونجه لری، تجروبه لری، اونلاین یاشاملارینا لازیم اولان علم، تکنولوژی، ائورتیملر، توکتیملر، و هابئله توم باشقا باشقا ایقلیملرده یاشایامایا مجبور قالانلارین توم کیملیکلر فاکتورلاری فرقیلی اولاجاق و اونلاری فرقیلی یاشاما مجبور بوراخاجاق دیر.
ایندی ایسه بیر اقیلیم کوشوللاری آلتیندا اولان توپلوم، ایستیر و ایراده ادیر تا کندی ایقیلیمینین اونا زورلادیقی کوشوللاردا یاشادیقی تجروبه لری، دیلی، دینی، توپلومسال دوشونجه لری، دونیا گوروشون، علمی، تکنولوژینی، عورفلری، گلنکلری، گورنکلری، قانونلاری، سوسوزلوقلاری، چتینلیکلری، سویوقلوقلاری، یاغیشسیزلیقلاری، مئشه سیزلیکلری، تاریخسل یاشامیشلاری و دویقولاری و توم باشقا باشقا ایقلیملرده فرقیلی اولانلارا زورلاسین و اونلاری ایقلیمین ترسینه، کندی ایقلیمینه بنزتسین. بو عاغیلا سئغمایاراق، ایقلیم و دوغا قانونلاری ایله ضیددیر و انی بویو دوغا قارشئسیندا داوام گتیرمز و ائولومه محکوم دور.
سومورگه چی فارس توپلولوقونون یاشاماقا زورلاندیقی ایقلیم ایلین یاریسی چوخ سویوق، یاریسی سا چوخ سئجاق دی، یاغیشدا چوخ آز یاغار. سو قئطلیقی حاکیم. بیتگیسی یوخ یادا چوخ آز دیر. آغاج و مئیوه تورلری آز و سایئلی دیر. توم چول بایئر، قوراقلیق و قوملوق دور. ائله کی یئل اسیرکن، قوملاری داشیر.
فارسلارین یاشام بولگه لرینین تومو و ان اونملیلری "کویر" یا "چول" آدلانان سوسوز؛ بیتیرمز، قوملوق بولگه لرده دیرلر. بو کویرلرین جغرافیک یئرلرینه باخارساق، فارسلارین ائونملی شهرلرینین کویرده اولدوقلارین آنلاریق. فارسلارین اونملی شهرلری ایصواهان، کیرمان، یزد، کاشان، سیمنان، خوراسان و شیراز دیر. خوراسان و فارس آدلانان اوستانی چیخارساق، قالان یئلرین هامیسی جوللوک و سوسوزلوق ایقلیمی یدر.
ایصواهانین میصر کویری، ایصواهانین مرنجاب کویری، یزدین کاراکال کویری، کاشانین ابوزیدآباد کویری، طبسین حلوان کویری، ایصواهانین ورزنه کویری، کیرمانین شهداد کویری، کیرمانین ریگان کویری، سیرجانین دوزلو کویری، سیمنانین ریگ جین کویرین گوروروک. فارسلارین توم اونملی شهرلری و توپلولوقلاری قوملوقلارین چنبرینده دیلر. بونلارا اک اولاراق، ایرانین ایکی ان بویوک "دوزلو کویر" و "لوت کویر" ده فارس بولگه لرین چنبرلرینه آلمیشلار. اوست اوسته، ایران آدلانان ائولکه نین کویر آدلاندیردیقی یئرلر اللی میلیون هئکتار دیر کی یوزده دوخسانی فارسلارین توپلولوقلاریندا دیر.
فارس توپلولوقلارییاشادیقلاری اقلیمیه محکوم اولدوقلاریندان، اونلارین دوشونچه لری، گئییم لری، یئمکلری، گلنکلری، گورنکلری، دین، دیل، تعلیم و تربیه سیستیملری، عورف، عادتلری، قانونلاری، توپلومسال ایلیشکیلری، عاییله دورمو و یاغلانتیلاری، اورتیملری، تورکتیملری دونیا گوروشلری، ائکونومی ساحه لری و ... کویره تای قوملوق، یوخسوللوق، و زورلوق دور.
ایندیکی فارسلار حاکیمییتده دیرلر و بیر نئچه مییلتی سومورگه اتمیشلر، کویردن دوغان دوشونجه لرین، دونیایا باخیشلارین، دیللرین، دین لرین، امنینتدن دوشوندوکلرین، سیاستدن دوشوندوکلرین، اکونومیدن دوشوندوکلرین، دوستلوقدان، دوشمنلیکدن دوشوندوکلرین، توپلومسال ایلیشکیلردن اولان آنلاملارین، یاشام طرزلرینه تای کوروشلرین توم میللتلره زور ادیرلر. تورم میللتلری دئییشدیریبن، اونلاردان "فارسسل" بیر توپلولوق یاراتماق ایستیرلر. فارسسللشمه نی ده، ایرانچیلیق آدی آلتیندا گیزلیرلر تا فارسسللشن میللتلر اونلارا قارشی چیخماسین لار.
فارسلار فارسسللشمه نی رسمی سیاست اولاراق ایشه توتموشلار و رسمی اولاراق دا "خدا، شاه، میهن" دییه بیر فارسلیق ایدئولوژیسی یاراتمیشلار دی. شاه گئتدیسه، "موظلق فقیه" شاهین یئرینه اوتوردور وفارس آللاهی و شاهئنا تای اینسانلارین جان، مال، ناموشون الینه آلدی. یاشم، کویرلی فارسین کویرلری، قئط، مرحمتسیز، آشیری سویوق یادا آشئری سئجاق دویقولارینا باغلی قالدی. نئجه کی کویر یاغیشی ایچینه چکیر و اوندا بئله آغاج، گوی گویه رنتی بیتمه یه . س. ایچمه یه پای آلماق ایذین وئرمیر، عیانن ده فارس کویر توپلولوقلاریدا هر شئی مینم، یادا منیمکی اولسون دییه دوشونور و داورانیر. فارس توپلولوقوندا هئش بیر باشقا توپلوما ایذین، فورصتف ماجال وئریلمز کی اونلاردا جوکرسینلر، فیلیزلنسینلر، فرقیلی یاشام دوغاسیندن فایدالار آلسینلار.
فارسلار هامی میللتلری و ایقلیم لری کویرلشدیرمک ایستیرلر. کویر آن اوستون اقیلیم بیلیر و توم باشقا اقیلیملری کویره چئویرمک ایستیرلر. بونون ائوچون دور کی من اینانیرام، فارس دیلی و دوشونجه سی ده قئسیر دیر. دوغماز. دوغما گوجونو قوروداراق کویر ادر. اینسانین بئیین کوجونون دوغارلیقینی قئسیرلاشدیریر. کویر یاشامی اینسانلارین و توپلوملارین ایچینده یووا قورار ایسه، گئجی تئزی اورانی کویر ادر. داها اورادا یئنیلیک لر دوغاماز. او دوشونجه ده گلجک قاورامینا یئر یوخ دور. هر نه وارسا، "ایندی" و "حال" دئدیکلری دوشونجه دیر. هر شئی ایندی و منیم اولما دوشونجه سی و چاباسی دیر. گلجک، گلجک نسیللر اونم داشئمیر. کیم بیلیر گلجک وار یادا اولاجاق. من ایندی باشاردیقیم درجه ده یاشامالییم. او بیری اینسانلار و توپلوملار یاشارلارسا، منیم یاشامیمین اولاسیلیقلیقی آشاغا دوشر. منیم یاشاماغیم ائوپون، باشقالاری یاشامامالی دییه دوشونور کویر اینسانی. بوندان دیر کی کویر دونیایا بیر چوخ شئی وئریبن، دونیا ریفاهیندا، قاتقئدا بولونماز. بو باخیش، کویرین خسیسلیگینه و جیمریلیگیندن آسیلی دیر کی اونداکی جانلیلارادا بولاشئر. جیمریلیک، توپلومون هر بیر ساحه سینین ان اونملی گورکمی و یاشام یول یونتمی دیر.
اونه یین، اوروپادا، آمریکادا اینسانلار بیر دوشونجه نی، فیکیری یا ایشی و تکنولوژینی اورتیرکن، اوندان هم ائوزلری چوخ فایدالانیرلار همده، میلیونلارجا ایش یاراداراق، باشقالارینادا فایدا ساخلیرلار. ایشرلرسه، کویرده ترسینه دولانیر. بورادا ااینسانلار، فیکیرلرین، دوشونجه لرین، مال و ثروتلرین گیزله یه رک، کندلرین داها یوخسوب و فقیر گوستریرلر تا باشقالاری، اونلاردان بیر خئییر وفایدا گورمه سین لر. بو توپلولوق و آدام، اونو گیزله مک ائوچون، اوندان کندینه بئله ان آز فایدانی گوتورور و ایذین وئرمز اونون یایماسی ایله، هم کندیسی، همده باشقا اینسانلار فایدالانسینلار. بو دوشونجه نی "تک ال" و زینجیرلی شیرکیتلرده گوروروز. ایران و فارسسللشدیریلن توپلوملاردا بونون ترسینی و تک ال شیرکتلرینین قورولماماسینین شاهیدییک. عاینی دونیا گوروشونون اتگیسینی کندلرین، یوللارین، جادده لرین، مئیدانلارین، کوچه لرین بینالارین دورومونا باخارکن ده آنلیریق. بیر کنده گئدیرسینیز، ائله گورونور کی بو کندین اینسانلاری میلیونلار ایل بوندان ائونچه کی تاریخده یاشیرلار. آغاج آز اکیلیر. ائولر چوخ کوهنه، باخیمسیز، کوچه لرزیغ زئمئریق، توز تورپاق، مال حئیوانلارین پوخو هر یئری آلمیش، بولاقلار دوغا و اینسانین قوللانماسی ائوچون موساعیدسیز، موساعید اتمک ائوچون هئش بیر یاپیم یاپیلمامیش. اینسانلارین پیسکولوژیسی چوخ اویناق. بیرینینیمالی حئیوانی بیرینین باغیندان، زمیسیندن بیر آغیز اوت ده ریرسه، قان قیامت دوشر. قان سو یئرینه آخار. اقربالار، قونشولار بیر بیرلری ایله دوشمانجاسینا و ائولدورمک آماجی ایله ساواشارلار. او کندین بیر سو یا بولاقی وار. عورف و یاشامین ایسته گی بودور کی توپلومون هامیسی او سو یا بولاقا ماکیللر. هر کسین اوندان بیر دئییشمز ائولچوده پاییوار. آمما کویر دوشونجه برابر ائولچولوگو قبول اتمز. هر کیم کندینین پایئن داها چئخ بیلر. کندینین داها چوخ حاققی اولدوغونو دوشونور و ایله ده داورانیر. بونون ائوچون، اوغورلوق ادر. پای بولوشه دایانماز. ائوزگه لرین پایئنا گوز تیکر و اونلاردان آلماق و اووغورلاماق ایستر. هر نه قدر اولور اولسون، دویماز و داها دا چوخ استر. نیه کی قونشویا و او بیری آداما یا اصلا گئتمه سین یا دا آز گئتسین. منیم کی داها چوخ اولسون. قونشولارین اولماسادا اولماسین، دییه دوشونور و داورانیر. بونون ائوچون دور کی هر کیمین الی و زورو چاتیرسا، اوغورلار، ایختیلاس ادر. و هر نه قدر مال ثروتی اولور اولسون، بیر کیمسه لر ایله پای بولوش اتمز. اگرده پای بولوش اتمک زوروندا قالیرسا، هامینی شاهید توتار. چون اوندان داها باشقا بیر فایدالاری الده اتمک و قازانمانی دوشونور. اینسانلار، دوغانین ائورتیمی و اونون محبوسو دور.
او بیری ایقلیملرین ترسینه، فارس توپلولوقلاری ایقلیمینده "ایسراف" قاورامی یارانمیش. یوسوزلوقدان دولایی بو قاورامی یارانمیش دیر آمما هر بیر باشقا سورو و وئریمیلی بیر ایقلیمدن داها چوخ، بو ایقیلمین اینسانی ایسراف ادیر. ایسراف قاورامی، اینسانلارین لازیلری اولدوقوندذان داها چوخ اوکتمه سینلر دییه، ائورتیلمیش. هر بیرئی و توپلولوقدا اونو ائورمت ایله و اردملیکله دانیشیر آمما هر بیرئی ایسرافی ائوزو ائوچون بیلمز. ایسراف اونا گورا، ایسراف دئییل. باشقالارینا گورا ایسراف دیر. یعنی، هامی بیلیر کی ایسراف دوشونجه سی، اینسانلارین توکتیم گوجونه و مئییللرینه زینجیر وورماق دیر. آمما او طینجیر وورولان من اولمامالییام. باضقالاری ایسراف اتمه سینلر دییه، منه داها چوخ قالسین و پای دوشسونف اینانیرلار. ایکی ائوزلولوکدن داها چئخ، مین ائوزلولوک یاشانیر بو کولتورده، اخلاقدا.
یازار، "دوغرو. بونا حالا اینانیر آمما داها چوخ سویوت (کیچیک بیر بیچیمده) بیر ائورنسللیگه یادا گلجگین تاریخینده یئر آلاجاق بیر"ایدیآل"ه انینار کیمی دیر." دییه یازمیش.
یازار بورادا داها ائوچ دوشونجه نی گوسته ره رک، ائوستوندن گئچیر. بیریسی "ائورنسللیک" یا جهان شوموللوقلوق و ایکینجیسه، "گلجه گین تاریخی" و ائوچ اینجیسی ایسه "ایدیآل" دیر. ائورنسللیک ده او قانونلاردان سوز گئدیر کی توم جانلیلارا، بیتگیلره، حتتا جانسیزلارا حاکیم دیر. بو ائورنسللیک، یئر کوره سیندن علاوهف گویلرده کی هر تور وارلیقلاریدا کندی قاپسامینا آلیر. اونلارا گورا، وارلیقین قانونلاری، هر یئرده گئچرلی دیرلر. دوزف یالان اولدوقوندا بیر فیکیریم یوخ دور.
آمما "تاریخ"دن سوز آچیلاندا، هپ، گئچه جک گوز ائونونه گلیر. همده تازیلمیش تاریخ یادا گئچجکدن یاراتدیقیمیز خیاللار و اوهاملار گئوز ائونونده جانلانیر. آمما تاریخ ساده جا، قازانان و تاریخی یازدیرانین یازدیقلاری یا یازدیردیقلاریندان عیبارت دئییل. بلکی اصیل تاریخ یازیلمامیش یاشام طرزلریندن عیبارت دیر کی هر بیر اینسان اونو یاشامیش دیر. منه بئله گلیر کی تاریخ دئدیگیمیز قاورام، هر بیر بیرئیین یاشامی بویو یاشادیقی بیرئیسل و توپلومسال، آلچاق- اوجالیقلارین، آجی- دادلیلارین، سئوگی-سئوگیسیزلیکلرین، قاووشمالار-آیریلمالارین، ساواشمالار-باریشمالارین، دوغمالار، اوئولوملرین، یئتیم-یئسیرلرین، اسارت-ائوزگورلوکلرین، کدرلر-سئوینجلرین، تومو دور. حاکیملر-محکوملارین، حاقسیزلیقلار-حاقلیلیقلارین، زورلولار-زورسوزلارین، گوزیاشلارینین نه ده نی دیر. هر بیرئیین تاریخی اوبیریسی بیرئیلر ایله فارقیلی دیر.
منه بئله گلیر کی توپلومسال یاشامین او قدرده چون آنلامی یوخ دور. توپلومسال یاشامین آنلامی بیرئیسل یاشاملارا باغلی دیر. آمما توم بیرئیسللرین یاشامی، توپلومدا بیر اورکستره یه بنزیر کی هر بیرئی بیر فرقیلی ساز چالیر آمما بو سازلار، هامیسی، بیر بیری ایله ائورتوشور. بو تپلومسال یاشام اورکئستیره سینده، هر بیرئی ائوز یاشامئنین دوقو هاواسین چالئر آمما توم و توپلومسال هاوالارین چوخلوقوندان دولایی، سسلرین هامیسئنین چوخ و یوکسک اولدوقوندان دولایی گورونمورف ائشیدیلینمیر. کوره نین فیرلانماسسینین سوکسکلیگکینه تای. او قدر سس یوخاری دیر کی بیزیم ائشیتمه قابیلییتیمیزدن اوزاقلارسیر.
آمما یازار بورادا بیلدیگیمیز تاریخدن سوز ائتمیر. "گلجک تاریخ"دن دانیشیر. گئچه جگی کیملر یازیب، نئجه یازیب، نییه یازیبلار و ندن بویله یازیبلار و نییه بیز اونلار یازان تاریخین سونوجلارین یاشاماغی محکوموق، بورادا سوز قونوسو دئییل. اولان اولوب، یازیلان یازئلیب، و بیزده بو حیاتا محکوموق.
بونلان یئله، بیز موطلقده، ایقلیمه و دوغایا محکوم و الی قولو باغلی بیر جالی دئییلیز. بیز باشقا جانلیلاردان فرقیلی اولاراق، بیر شئیلر ائورتمیشیک کی دوغانین مغلوبو یوخ، غالیبی اولموشوق و دوغانین قانونلارین و حوکملرین کندی الیمیزه گئچیمیشیک. دوغا اینسانین ایراده سینه تسلیم قالماغا زورلانیب دیر و بو گوج، گئت گئده چوخالماقدا دیر.
بونون ائوچون ده، بیز اینسانلار، گئچمیش و گئچمیشده کی یازیلمیش، جیزیلمیش تاریخی یاشاماق زوروندا دئییلیز. حتتا بکلی گئچه جه یا بئله دونوب باخمامالییقو گئچه جه گین بیزیم یاشامیمیزدا اتکیسین دانماق نه مومکون دور نه ده عاغلا یاراشار. نئجه کی دوغا دا بئیله دیر. آمما بیز گئچه گهیی یاشاماغا نه هوسیمیز اولمالی و نه ده او یونه یورومه لیییز. بیز حالدادا بئله یاشامیریق. حالین نه آنلامی وار. بیر ثانیه نین میلیوندا بیری می حال دیر؟ حال دییه بیر قاورام دوغرو قاورام دئییل. حال دئدیکلری، بو گون دور. بو گون، یا یاشانیب، یادا یاشاناجاق دیر. بوندان دولایی، زمانی دوغرذو بولورسک، گئچمیش و گلجکدن باشاق بیر بولوم بولاماریق.
بیزلر، اینسان اولاراق، داییما، گئچمیشی، گئریده قویاراق، ایره لیلیریک و اونه ساری، یانی گلجه گه ساری ایره لیلیریک. یانی بیز هئش بیز زامان گئچمیشده یاشامیریقو بیز داییما هر بیر آن دا، گلجکین ایچینه دامیریق و آدلیملیریق. بو داملاماق، او قدر سس سیز و های کوی سوز دور کی اونو دویموروق. بیز هر آن، گلجگین ایچینده یاشوروق.
بونون ائوچونده، داها فارس کویری دوشونجه سینین باسقسلاریندان و بئیین یئخانما سیستیمیندن قورتارماق لازیم و گئچه جک تاریخین حسرتینده یاشاماق . پئچه جه یه دوغرو دونوگه خیال قورماق یئرینه، گلجه یی دوشونوب، گلجه یه دوغرو پئلان یاپمالی و گلجه یئن نئجه اولماسینی خیاللا یاراتماق و اونا ساری یورومک و حتتا قاشماق لازیم دیر. بو بیزیم خیالیمیز اولمالی. خیال گوجو ایله، گلجک دکی دونیا و یاشامی و یئریمیزی، گوجوموزو، ریفاهیمیزیف کیملیکلریمیزی، داها گوزل و ایی یاشام ائوچون یارادابیله جیییمیز دونیانی یاراتمالی و اونو گئنیشدیره رک، داها دا یاخشیسینی یاراتمالیی و یاشامالییق. گلجک تاریخی، ایندیدن خیاللامالی، و ایندیدن اونو دئییشدیمه یه جهد اتمه لییک.
یازارین "ایدی آل" دئدیگی سوز، "یوتوپیا" و فارسجادا "آرمان شهر"دیر. ایده آل، یانی ائورگین ان چوخ ایسته دیگی و خیال گوجونون آن یوکسک سوییه ده قوردوقو بیر یاشام توپلولوقونون سئرگیسی. اینسان یوتوپیانی بئیینده قورماق و اونون حاققیندا قونوشماق ائوچون یاراتماز. هر بیر بئیین فئرتیناسینین بیر یاشام آماجی وار. اینسانی و توپلومو داها ایییه و گوزللیگه لایق بیلدیگی و گئوتوره بیلدیگینه ایناندیقی ائوچون، دوغانی و توپلومو دئییشدیرمک گوجونه مالیک اولدوقو ائوچون، حاکیمییتی، قانونلاری، ایلیشگیلری دئییشدیرمه گوجونه مالیک اولدوقو ائوچون یارانیر. ایمکانسیزلاری، اولاسی ائتمک ائوچون بو قووه بیزلرده وار. بئیین لریمیزی ایشه سالمالی، خیال گوجو ایله آن ایمکانسیزلارین یاراتماسینی خیال گوجو ایله یاراتمالی دیر. سونرادا توم دوغانین قانونلاریند الده توتاراق، او خیاللاری یاشاماق لازیم دیر. بونون ائوچون هئش بیر دوولت، میللت، دین، اینانج، ایستک، ایراده، بیزیم بئیین فئرتینالازیمیزین قارشیسنادا دایانابیلمز. ایراده دئدیگیمیز، خیال گوجونون اولاشدیقی بیر یئرلر و شئیلر دیر. بیر زامانلار، اینسانلار بئله اوچاق و یئردن آیا گئتمه نی، زورلا و عاشیقانه سوزلر و دوروملاردا، سئوگیلرینه خیال ادر و سویلردیر آمما ایندی یاشاریق. نئجه کی اینسان بئله بیلگی سایار یاشامین چون آز خیال اتمیشآمما بیریلری بو سئنئری یئندیریب، گئچمیش. اولمازلاری خیال اتمیش و قورموش. حالا بو خیال گوجو آتین سورور. سیز بو خیالین باشین ایسته دیگی نیز یون توتاراق، سورون. اوچون. خبال قورماقدان اوسانمایین. قورخمایین. خیال قورماق ائوز ائورلوکگونده بیر یاشام طرزی دیر. بیر یاشام دیر. بیر کئف دیر. بو طرزی، بو یاشامی، بو کئیفی یاشایئن و سورون. بلکی، ایمکانلار و دوروملار ایذین وئرمز تا ایسته دیگینیز یاشامی یاشایابیله سینیز. آمما خیال گوجو ایسته دیگینیز یاشامین، هئش اوئلمازسا، خیالدا کی گئیفین سیزه وئریر. آمما سلاده جه خیال گئفینه جومانلار، موعتادلار دیرلار. خیال گ.ج.ن.ن یاراتدیقی هوسینیزی، دونیانیزی، یاشامینیزی، عشقینیزی، سئوینجینیزی، همده اولگینیز چکدیکلری آداملارلا، شئیلرله، دوروملاردا خیال اده رک یاشایئن. خیالی قورماقدا، یاشاماقدا هئش بیر گوناه و سئنئر یوخ دور. او سیزین تکجه ائوزگور اولدوقونوز و ائوزگور یاشایا بیلدیگینیز یاشام الانی دیر. هئش کیم سیزی سانسورا هده هربه لیینمز. ال قولونوزو باغلایانماز. آزادلیقینیزی توم ایله یاشایئن. هئش بیر دینه، دیله، حوکومته، دوولته، قوهوم قونشویا، عاییله عوضولرینه بو ایذینی وئرمئیین تا سیزین خیال گوجونوزو الینیزدن آلسین یا سیزین خیالینیزی کوچومسه سین. خسیس اولمایئن دئدیم. یانی، خیاییاری هر گون اینکیشاف وئرین. تازا بیر سئنئرلاری سئندیرین. هر بیر ایناج اخلاق، دین، مذهب، قورخو سیزی همن دین لرین، دیللرین، اینانجلارین، اخلاق و حوقوقف هابئله دوغانین سنئیرلارین قئرین، آتین. گئچبن. هر شئی سیزین آشیب، گئچمه نیز ائوچون دور. آشیب گئچمیرسینیز، بو سیزین قوصورونوز. سیزن ایراده سیزلیگینیز، سیزن خیال گوجونوزون قورخاقلیقیندان دیر. هئش بیر سئنئر یارانمایئب کی سئندیمییه سینیز. توم سئنئرلار و موقددس اولموشلار، سئندیریلماق ائوچون دور. اونلار، سئنئر اولمادان و موقددس اولمادان ائونجه یوخو دورلار. بیر کسمیه لر خیال قوراراق، او سئنئرلاری، موقددساتی ذهنینده یاراتمیش و سونرادا، توپلوما یونتمیش. نئجه کی یوخلوقدان یارادیلمیشسا، اویله ده سئندیریلماق حاققی وار. بیر شئیلرین قیداستی و حئورمتی، زورو، یایئمچیلیقی سئنمکاز ایسه، یئنیسی یارانماز. سیز، خیال گوجلرینیز ایله، کوهنه لرین تومون، گئچمیشلرین تومون، موقددیاتسن هامیسن، توم اخلاقی، دینی، دیلسل، تاریخسل، توپلومسال، عورف و عنعنه سل، قانونسال وارلیقلاردان گئچمه لی و داها اینانیلمازلاری یاراتمالی دیر.
طبیعی کی بیر گون ائولوم گلجک دیر. بیزیده ائولدوره جک دیر. یوخلوق و دوغایا دوندورجک دیر. آمما او ائولوم ده گلجکده اولاجاق. گئچمیشده دئییل. بیز گلجه گی یاشاماق زورونداییق. همده خیالیمیزین جوگو و آزادلیقی درجه ده. ائولومدن قورخمامالییق. ائولوم بیر وارلیق و زورونلوق دور. بلکی بیر گون بیرینیز خیال گوجو ایله، بیر یول بولاسئنیز تا بیز اینسانلار ابدی یاشایا بیلک. نه دن اولماسین. بوندان داها قولای نییه اولابیلمه سین کی؟ من بو اومودلا یاشئرام و اوزون بیر عومورو خیال ادیرم. بلکی بیریسی عومرو اوزالتماقین یول یئونتمین تاپابیلسین. آمما چون ائولوم کلجکده ائوز وئره جک دیر، خیالیمیزین یارادیجی گوجونوایفلیج اتمه مه لیییک. بلکی من یادا سن بیر گلجکده ائولوروز. لاکین بیزیم بالالاریمیز، تای توشلریمیز یاشاماق زوروندا دیرلار. بیز اونلارا بیر سئنئرسیز دوشونجه، آزادلیق، قورتولوش، یاشام، وئریرسک، نه لر اولماز کی؟ گلجکلرده کیلره خسیسف جیمری اولمایالیم. اونلارا خیال گوجوموزله قورابیله جکلری یاراتدیقیمیز سئنئرسیز دونیانی بخش ادلیم. گلین، بیز دونیادا هر نه سئنئر وارسا، ازیب، سئندئریب، گئچه لیم. نئچه سئنرلاری سئندیریب گئچمک بیزیم ان دوغال و اینسانلیق حاققیمیزسا، یئنی سئنئرسیزلیقلارین سئنئرسیزیقیندا یاراتماق بیزیم خیال گوجوموزون اوچاجاق یئری دیر. مینم سوزلریمین و دوشونجه لریمین، دیلیمین، یازیمین سئنرلارینین بحثینه کندینیزی وئرمئیین. سیز بیلدینیز من نه ایستیرم و نه لری خیال ادیرم. جومله لرین بیر بیرینه یاغلیلیقی، قاوراملارین دولاشیقلیقی، سیزی دولاشیقلیقلارا سالماسین. من سوزلرین بوگونکو داشیدیقی آنلاملارین گوجسوزلوگونون محبوسویام. سیز اولمایین.
دوغر. بیز، اودرجه ده کی دوغانین حاصئلی و مجبوسویوق، اوندان داها چوخدا دیلین محصولو و ائورتیمی ییز. دوغرو.خیال دا دیلی گوجونون محصولو دور. آمما دیلیده خیال گوجو ایرهلی گوتورور و یادادیر. گئنیشله دیر. سیز خیالینیزلا دیلینیزی و دوشونجه نیزین آزادلیقین و یارادیجیلیقین دا یاشامالی سینیز. سئنئرلی یاشامین هئش بیر قدری قیمیتی یوخ دور. آزاد و سربست یاشام دیر یاشامین آماجی. بو سربستلیگی، خیالدا سربست جه و سئنئزسئزجا یاشامالییق، یاشامالس سئنیز.
گئچمیش تاریخی فیزیکسل یاشامیشلار. بیزه ده فیزیکسل میراث قالمیش. بیز ایسه گلجک تاریخی ذهینسل، خیالسال، هوسسل، اورگه باغلی یاراداراق هر ایکی ساحه ده ده یاشامالییقو هم ذهین کئیفین چکمه لی همده توپلومسال یاشامی خیال اتدیگیمیز کیمی یاشامالییق. یاشایئن، یاشادین، یاشاسینلار. یاشاماق، بیر کر اولدوقو ائوچون، ان اولاسیلیق درجه ده یاشامالی دیر. حئییف دیر کی بو یاشامی، هوسیمیز درجه ده، اورگیمیز قدر، ایسته دیگیمیز بویوتلاردا، وایراده اتدیگیمیز ائولچولرده یاشامایالیم.
سئنئریلاری سئندیرین. خیاللارینیزی یازین، یایئن و تون اینسانلارین خیال گوجونو گئچینو هامینی هئزنئزلا و سورعتینیزله خیال گوجونوزه جئیران بوراخین. قویون، سیزی سرحدلری سئندیمالنیزی دارتیشسینلار. بو اوندان ای دیر کی سیئز اونلارین سئندیردیقی سئنئرلاری دارتیشاسئونیز.
یازار دئدی: نه ورا کی اینسان عومور بویو بیر تابلو اولاراق (رسیم) بیر شئین ایچینده قالاجاق . یانی آز چوخ یوغون بیر یئرسئز یوردسوزلوق ایچینده یاشایاماز.
بورادا اینسانی چرچیوه ایچینده گورور کی بر عومور بویو بیر دیواردان آسئلی قالاجاق. طبیعی کی اینسان، یول یئریر. گزمه یه چیخیر. ثابیت قالاماز.
یازار بورادا اینسانین دوشنجه و بئیین یئخانماسینا بارماق باسیر. چون آتا، آنا، قوهوم قارداش، توپلوم، اوکول، اوکولداشلار، اویرتمنلر، یار یواداشلار، کیتابلار، درگیلر، قازتلر، فیلیملر، دیزیلر، موسیقیلر، آرتسیتلر، آدلیم آداملار، اونیوئرسیته لرین بینالاری، کیتابلاری، خوجالاری، درسلری و ... اینسانلارین بئینین یئخاماق آمجی ایله، بیلگی آدینا، همده طرفسیر و ائوزگور بیلگی آدینا یالانلار، اینسان بئینین سوخارلار. او سوزلر هر بیر کره کی تیکرار اولور، بئیین ده اینانجا چئوریلیر و بیر دمیر چیو کیمی بئیین بیر یئرینه ساچلانیر. بیر چوخ زامان بو چیولر، دویقولارلار بسلنیر . هر زاما او چیوه بنزر بیر دیوقو یا یئنی بیر سوز بئیینه اکله نیرسه، او چیو داها گوجله نیر و کندینه داها درین یئر ادیر.
بو چیولر و اینانجلار، بیزیم یئینیمیزی یئخئرلار. بیزی بیر رسیم تالوسو کیمی، بئیین یئخاما سیستیمینین دیوارینا آسیلیریق. بیز بو اینانجلاردان و بو اینانجلار بیزلردن چوخ چوخ زور آیریلابیله ر یک. هر حالدا، هئش بیر اینسان عومور بویو، یئرسیز و یوردسوز یاشاماسی اولاناقسیز دیر. کندینه بیر یورد سئچمه لی و اورادا یاشامالی دیر. ایندی، اینساندا وطنه، بیر دیواردا کی تابلو کیمی، اسیر دیر. اینسان توریست اولاراق، بیر یئره ایلگیله نه بیلیر. حتتا او یئره عاشیقده اولابیلیر. آمما سونوندا روحسال اولاراق اوسانیر. نیه کی اینسان هر بیر شئییه عادت ائلیر. چون بیر آز زامان، بیری ایله قالاندان سونرا، اونون چکیم گوجون الدن وئریر. سئخینتی سیز یاشاماق ایچین اینسان کندیسیندن، دوشونجه سیندن و دونیاسیندان اوزاقلاشماسی و یاشاماسی گرکیر.
ایی نیتلی بیر سومورگه چی، سومورگه لشتیریلن لرین یاشاماسینا اویماسی ساچما یدیرو نئجه کی سولچو آیدینلار امکچیلرین یاشامیندان، گئییمیندن، تقلید اتمه لری ساچما دیر. ایش اورایا چاتیر کی بیر اویرتمن یازارا راحاتسیز اولاراق سورور: بیر عرب ائولکه لرینه گئدن ده نه دن عربلرین "فئس" باش ائورتولرین تاخمییالیم؟ اگر بیر سیاهیلرین ائولکه سینه گئدیرسک، نه دن ائوزوموزو قارالامایاق؟ یازار بونلارلا موخالیفت ادیر و احماقجاسینا بیر تقلید بیلیر و آیدینلیق دئییل کی.
انصافعلی هدایت
تورنتو - کانادا
21.05.2022
No comments:
Post a Comment