گونئی آذربايجانين فرهنگی، ایجتیماعی و ایقتیصادی دورومو ايله موختصر تانيشليق

تبريز: انصافعلی هدايت 

مطبوعات فئستيوالي، اورميه ده: 

ايرانداكي گونئي آذربايجان شهرلرينده ياييلان 53 فقره نشریياتين فئستيوالي 1380 نجي گؤنش ايلي بهمن آيينين 24 وندن 30 ا قدر باتي (غربي) آذربايجانين مركزي ساييلان اورمو شهرينده كئچيريلدي. تبريزده ياييلان (( شمس تبريز)) و ((احرار)) طرفيندن كيمسه بو فئستيوالدا ایشتراك ائتمه ميشلر، نیيه كي احرارين يايينماسي ايران محكمه لري طرفيندن ياساق اولوب و شمس تبريزىنين ده محكمه سي داوام ائتمكده ايدي. 

بونو دئمك اولار كي آذربايجان ميللتي آرتيق قزئت و سایير نشریياتا ماراق گؤسترمكده دير، ائله بوگون كیچيك شهرلرده ده قزئت چيخير٫ او جومله دن زنگانين خودابنده شهرينده ((مردم خدابنده)) آدلي قزئت، باتي آذربايجانين سولدوز(نقده) شهرينده ((سلدوز)) و ((پيام سلدوز))، ماكي (ماكو) شهرينده ((آواي ماكو))، خوي شهرينده ((خوي))، ساوجىبولاغ ((ماهاباد))، اردبيل اوستانيندا سككيز فقره دن آلتي فقره چيخير و ايكي فقره نشر اولونمور، دوغو (شرقي) آذربايجاندا بير ايكي قزئته تبريزدن آيري شهرلرده آز سايي ايله نشر اولونماقدادير. تاسسوف اولسون كي ياشاديغيمز عصيرده آذربايجان مطبوعاتي جانسيز و ضعيفدير٫ نيیه كي 53 فقره نشریيه نين باسينتي سايي، تئهرانداكي قزئته لرين ان ضعيفيندن ده ضعيفدير. آذربايجان گؤنده ليكلرينين تيراژي ايكي مينه چاتمير، آشيري (دوره اي) چيخان نشریياتين سايي قات- قات آشاغىدير. 

خاطیرلاماق اولار کی مشروطه دؤورو آذربایجاندا چیخان قزئتلرین کئیفییتی و سایی ایراندا بیرينجی یئر توتوردو. علاوه بوندان بو 53 فقره قزئته نین 90 فاییضینین دولغونلوغو (موندریجه سی) آزدیر و بو گئرچک مطبوعات خادیملرینه ده آیدیندیر. ائله جه ده بو خسته لييه چاره دؤشمونمك ده ديرلر. عومومیيتله اؤزلرينه ایستیراتئژي و موعیين تاكيتك، اوزاق و ياخين موددتلي آماج سئچميرلر، جامیعه نين گئري قالماسىنين سببلرينى آراشديريب و اونا اويغون يوللار تاپماقدان عاجیزديرلر. جومهوریيتدن، آزادليقدان، مدني جامیعه دن، بيري بيري ايله دانيشاراق بوتون فیكيرلري تحممول ائتمكدن يازيرلار. عئلمي تعريف يا ایجتماعي بيلگىلرله بيگانه ليك وار. هابئله كئچه جه يين اسارتينه معروض قالاراق، گون مساله لرينده ده ايره لي گئديلمير. بو دؤرد اوستاندا چيخان قزئتلر ايكي ديلده چيخير، تبريز و اردبيل اوستانلاريندا نشریيات خاديملرىنين دؤولت مسئوللاريندان اؤزه لليكله (خوصوصي ايله) فرهنگ و ایرشاد اورگانلاري ايله راضيلاشانميرلار. نييه كي بو اورگانلار آذربايجان توركجه سينين قاباغينى آلماق ايستيرلر. عكسينده زنگان و باتي (غربي) آذربايجان نشرياتينين خادیملري دؤولتدن راضي قالاراق و دؤولت طرفيندن آرتيق باسقي و تضييقه معروض قالميرلار. زنگاندا دؤرد قزئت باسيلير و دؤرد قزئت ده 1380 نجي گونش ايلىنين ايكينجي ياريسيندا ایمتیيازينى آليبلار آمما بوگونه قدر هله گون اوزو گؤرمه ييبلر و بئله ليكله 21 قزئته نين نشر اولونما ایمتيازي نؤوبه ده دير. 

دوغو آذربايجاندا 80 ا ياخين قزئت و درگي ایمتیيازي دؤولتدن ايسته نيلميشدير و بو نشریياتين بعضىسي 8 ايله ياخيندير كي ايجازه آلابيلمه ييبلر، بونلارلا علاقه ده، بعضي ميللت وكيللري اؤز مووقئعييت لريندن يارارلاناراق بير ايل ايچرسينده قزئت نشرىنين ایجازه سينى الده ائتميشلر. باتي آذربايجاندا 19 فقره ایجازه لي نشريياتدان 16 سي حال حاضيردا چيخير و بوندان باشقا ايكي يوز(200) فقره نشریيه نين ایمتیيازي بو اوستاندا اهالي و همچینين دوؤلتي اورگانلار طرفيندن ايسته نيلميشدير و بوگونه ده ك 41 فقره سىنين قانوني ايشلري اورميه ده بيتيب، سون تصميم اوچون تئهرانا گؤنده ريليب و 159فقره سي هله ده نووبه ده دير! 

بونو دا قئيد ائتمك ايسترديك كي بو فئستيوال آذربايجان مطبوعاتىنين ايكينجي فئستيوالي آدلانير، بيرينجي نووبه سي اوچ ايل اؤنجه تبريزده برپا اولونموشدور. او فئستيوالدا ايرانين باشقا يئرلريندن ده ايشتیراك ائتميشلر! 

ایجتماعي و ایقتصادي دوروم: 

رسمي آمارلارا گؤره دوغو آذربايجاندا 98٫782 نفر ايشچي ايش كرخانالاريندا چاليشيرلار. 1373-نجي گؤنش ايلي اونلارين 52٫101 نفري آلتي ايشچىدن آز ايش يئرلرينده چاليشيرديلار كي اؤتن آيلاردا پارلامئنتده وئريلن قرارا گؤره بو ايشچيلر بيمه حاققيندان محروم اولماقلا اونلارين عايیله لري آغير دوروما معروض قالميشلار. يئني آراشديرمالار بئله گؤسترير كي يوخسوللوق (فقر) 1378-نجي ايل آذربايجان شهرلرينده 100 مين تومن و كندلرده 73 مين تومن گؤسترير. اؤرنک اولاراق 5 نفرعاييله سي اولان حودودن (4/80) يعني 100 مين تومن گلير ايچه ريسينده يالنيز 2,200 كالوري يئمك (انرژي) تامين ائدسين وعاييله عوضولري گئييم و باشقا ائحتیياجاتلاري اوچون آغير شرایيط ده ياشاماق مجبوریيتينده قالسين. هله بو گرگين دوروم آذربايجان كندلرينده 73 تومن گؤستريلير. 

آنجاق اورتاق آمارلاري نظره آليب يئكونلاشديراراق، نیسبي يوخسوللوق آذربايجان شهرلرينده 53 تومن و كندلرينده 46 مين تومن بير آيدا حئساب ائديلير. ائله بو آمارلارا اؤتري بئله باخيشلا 1378-نجي ايلين قييمتلرين توتوشدوراندا، ايرانين باشقا شهرلرينده 1378 نجي ايلده 85 مين٫ كندلرينده 56 مين گؤزه چارپماقدادير. بو ميزان آذربايجاندا، شهرلرده 60٫500 تومن و كندلرده 52 مین تومندير، يعني آذربايجان شهرلرينده 24٫500 تومن و كندلرينده 4 مين تومن ايرانين باشقا يئرلريندن آشاغيدير. خاطيرلاماق اولار كي گونئي آذربايجانين باشقا شهرلر و كندلرينده بو دوروم تبريز اوستانيندان داها دا آشاغي يئر توتماقدادير. تاسسوف ايله ایقتيصادين و هابئله عایيله معيشتلرينين آغير شراييطي سبب اولموش كي بيرعیدده وطنداشلاريميز، اؤزه لليكله 20-34 ياشلاريندا اولانلار اؤز بؤيره كلرين (كليه لرين) بير ميليون تومن قارشيسيندا ساتماق مجبورييتينده قالسينلار، ائله جه ده بو كئچن آلتي ايلده 643 نفر يالنيز تبريزده بو آجينتي و دؤزولمز ايشه ال وورموشلار! 

آذربايجاندا جوذام خسته لييي اوستون اولماغا گؤره بونو دا قئيد ائتمك لازیمدير كي ترتيب ايله كوردوستان، آذربايجان، گيلان، مازندران و خوراسان اوستانلاري ايرانين جوذام كمربندي آدلانيرلار. هر 100 نفر جوذام توتان اینسانلار بئله موعيين لشميشدير: آذربايجان 66 نفر، ایصفاهان 10 نفر، كیرمان 14 نفر، شيراز (فارسدا) 146 جوذامي واردير. بوتون ايرانين گؤنئیي يعني يزددن، عوممان دنيزينه دك توپلوم 600 نفر. يالنيز آذربايجانين اهر شهرينده 1٫275 جوذام خسته لييينه دوچار اولان اینسان واردير! دوغو آذربايجاندا 13 مين دن چوخ توخوجو (نساجي)٫ يئييم (تغذيه) كارگاهلاري واردير. 1374- نجي ايلده 809 بؤيوك كرخانا واريدي و 1378 ده 824 يه قدر چوخالميشدير و ايشچيلرين سايي 40٫253 نفردن 44٫154 نفره آرتيب. بو زامان ايچريسينده كرخانالارين چوخالماسي آذربايجاندا 1/9 فايیضي و اؤلكه نين آيري- آيري يئرلرينده كرخانالارين چوخالماسي 9/8 فاييضي گؤسترمكده دير، بئله ليكله آذربايجاندا صنعت ايشينده اؤزونه گؤره سرمايه اؤده نمير! 

كئچن آيلاردا 43 نفر گؤنئي آذربايجانين ميللت وكيللري بير آرايا توپلانماقلا آذربايجان اوستانلارينين والىلري يئرلي اولماقلاري حاققيندا قرار آليب و دؤولت قارشيسيندا بو ايسته يي حياتا كئچيرديلر. بئله ليكله محمدعلي سبحان اللهي دوغو آذربايجانا تبريزدن و جمشيد انصاري باتي آذربايجانا اورمييه دن سئچيلديلر. آيديندير كي آذربايجاندا اؤزه لليكله دوغو آذربايجانين ایداره يئرلرينين 90 فايیضدن چوخو يئرلي اهاليدن اولماييب باشقا يئرلردن گليب خلق اوچون چاليشمادان بير قوناق تك يييب گئدميشلر. بو يانليش سیياستلره گؤره دوغو آذربايجانين كند و شهرلريندن مينلر نفر باشقا اوستانلارا اؤزه لليكله تئهرانا كؤچمك مجبوریيتينده قالميشلار و نئچه ايلدن سونرا دوغو آذربايجانين اهالىسي چوخالمادان بلكه ده 1/23 منفي روشد ائديب و اهالينين سايي كئچميش ايلدن 30 مين دن چوخ آزالميشدير. 

تبريزين ميللت وكيلي اكبر اعلمي، بو فاكتورv گؤرمكله، كئچن ايل اؤز ائعتيراضين بودجه آييرماق حققينده دؤولت مسئوللارينا بيلديريب و هابئله دؤولتدن و باشقا ميللت وكيللريندن ايسته ييب كي بودجه يازاركن موهاجیرت مسئله لري آرتيق نظره آلينسين. اعلمىنين دئدييينه گؤره آذربايجان ميللتي چاليشان بير ميللتدير و ايش بولماق اوچون ايرانين آيري يئرلرينه كؤچمك مجبورييتينده قالير و بو كؤچمه لر سبب اولور كي، آذربايجاندا ايشسيزلرين سايي ايرانين باشقا يئرلريندن آز گؤزه چاپسين. دئمك اولار كي ايراندا ايشسيزلرين سايي 7 فايیضدان- 25 فايیضا قدردير، ان آزي اولان دوغو آذربايجاندير. بو يانليش سياستلر و گرگينليكلر سبب اولموش اينقيلابدان بو گؤنه دك اؤنملي سرمايه آذربايجاندا ايشه دؤشمه سين. 

مراغانين ميللت وكيلي سيدمصطفي سيدهاشمي تبريزين يئني والىسي سبحان اللهىنين تانيتديرما مراسیمينده خاطيرلادميشدير كي: بو اوستانين اهالىسي عومرانليق ائعتیبارينين سهمیيه سينين آز اولماغيندان راضىلاشميرلار، اونون دئدييينه گؤره 1370 نجي ايلينده دوغو آذربايجانين آبادانليق ائعتیباري 5/17 فایيضدير كي 1375 ده 2/13 فايیضي گؤسترير و بو سون ايللرده ائله جه قاليبدير. تبريزين شهر شوراسىنين عوضوو بهشتي ده او مجليسده ایفاده ائتمیشدير كي: هر يئرده آذربايجان، ايرانين (باشي) آدلانير، آمما بو باشا لاييق ايش گؤرولمور!! 

- posted by mehran bahari @ 9:41 AM

Saturday, September 13, 2003